(1909-70)
pisarz hist., publicysta, eseista; po studiach w Wilnie pracował jako nauczyciel. Uczestnik kampanii 1939 r. i ruchu oporu na terenach wileńskich w AK, od 1944 r. redaktor konspiracyjnego pisma "Pobudka"; w latach 1945-48 współprac. "Tygodnika Powszechnego" i "Słowa", od 1950 współpracował z "Po prostu", "Kulturą" i "Nową Kulturą". W 1968 należał do grupy protestujących przeciwko polityce ówczesnej władzy oraz prowokacyjnemu zdjęciu z afisza słynnej inscenizacji Dziadów A. Mickiewicza, zakaz publikacji i zorganizowana nagonka polit. zaważyły na twórczości i życiu pisarza. Przed wojną ogłosił kilka rozpraw hist., po wojnie ważniejszymi pozycjami były m.in. eseje i reportaże: Wisła pożegna zaścianek (1951), Świt słowiańskiego jutra (1952), Archeologia na wyrywki (1956), Trzej kronikarze, Dwie drogi, Myśli o dawnej Polsce (1960), Słowiański rodowód (1961), Ostatnia z rodu (1965), Rozważania o wojnie domowej (1978), Pamiętnik (1986). Gł. dziełem J. jest wielotomowy esej, synteza dziejów państwowości do 1795, w którego skład wchodzą: Polska Piastów (1960), Polska Jagiellonów (1963), Rzeczpospolita Obojga Narodów (cz. 1-3, 1967-72). W obszarze twórczości hist. autor porusza się z pasją i swobodą, prezentując oryginalność sformułowań i skojarzeń. Historię pojmuje personalistycznie poprzez uwikłanie jednostek w dzieje ludzkości, ukazuje ich odwagę i mądrość, ale także głupotę lub słabość. Wizje hist. J., choć przysporzyły mu czytelników, wywoływały spory w środowisku historyków. Laureat nagrody Fundacji im. A. Jurzykowskiego.
- Jasienica Paweł, właśc. Leon Lech Beynar, (1909-70)
- JASIENICA, Paweł, właśc. Leon...
- PAWEŁ, Pochodzenia łacińskiego,...