dramat romant. J. Słowackiego, stanowiący pierwszą część zamierzonej trylogii, powst. 1833 w Genewie, wyd. anonimowo w Paryżu 1844; przypisywany Mickiewiczowi, o czym donosi autor w liście do matki. Podtytuł Spisek koronacyjny zwraca uwagę na wydarzenia, które rozegrały się w nocy 24 na 25 V 1829, gdy do Warszawy przyjechał car Mikołaj (następca Aleksandra I i młodszy brat Konstantego), aby koronować się na króla Polski. Zdarzenia poszczególnych części ulokowane są w różnym czasie i miejscu oraz dotyczą odmiennych spraw. Fantastyczne sceny Przygotowania dzieją się wśród diabłów, czarownic i Szatana, którzy w sylwestrową noc 1799 r. tworzą dygnitarzy i przywódców narodowi wybranemu. Groteskowe twory są karykaturą postaci hist. (gen. Chłopickiego, ks. Czartoryskiego, gen. Skrzyneckiego, J. Ursyna Niemcewicza, J. Lelewela), odpowiedzialnych za klęskę powstania listopadowego. Polemikę z A. Mickiewiczem zawiera Prolog, w którym występująca Pierwsza Osoba reprezentuje jego koncepcję mesjanizmu - Polski Chrystusa narodów i wieszcza cierpiącego za naród, Druga i Trzecia Osoba wyrażają odmienne stanowisko Słowackiego - poety służącego swą pieśnią, która wskrzesza rycerskie tradycje, przechowuje wartości chroniące przed utratą wiary w przyszłość. Dramat właściwy, czyli akty I-III, jest prezentacją dziejów tytułowego bohatera, który początkowo jako 15-letni młodzieniec przeżywa rozterki i niepokoje, w tym nieodwzajemnioną miłość do Laury, wskutek zniechęcenia do życia próbuje popełnić samobójstwo.
Zapomnienia szuka w podróżach po świecie, w londyńskim James Parku dowiaduje się od dozorcy o wartości pieniądza, na skałach Dover czyta Szekspirowskiego Króla Leara, we Włoszech poznaje piękną Wiolettę, ale dość szybko odkrywa, że kierują nią pieniądze, a nie uczucie. Odwiedza też papieża i z rozgoryczeniem uświadamia sobie zupełną jego ignorancję w sprawach Polski. Konfrontacja młodzieńczych ideałów z rzeczywistością i utrata złudzeń doprowadzają do przemiany duchowej bohatera, który na szczycie Mont Blanc wygłasza długi monolog oświadczając, że oddaje się w służbę ojczyźnie będącej "Winkelriedem narodów". Przeniesiony na chmurze do kraju trafia na koronacyjne przygotowania cara Mikołaja, przystępuje do spisku, jedyny, który jest gotów do zabójstwa cara, nawet kosztem własnego życia. Scena spiskowa w podziemiach katedry przedstawia dwa pokolenia Polaków mających wspólny cel, ale odmienną koncepcję jego realizacji: Prezes i Ksiądz są zwolennikami biernego oczekiwania na możliwość legalnego działania, natomiast Kordian domaga się czynu, tylko efektowne słowa wygłaszane samotnie nieuchronnie doprowadzają do jego klęski. Nie udało mu się zgładzić despoty, gdy nocą pełnił straż przed carską sypialnią, zastępują mu drogę Imaginacja i Strach, przywidzenia doprowadzają do omdlenia i schwytania. Osadzony w szpitalu obłąkanych, prowadzi rozmowy z Doktorem, który próbuje zachwiać jego umysłem i dowieść, że świat pełen jest szaleńców chcących zbawiać innych. Przygotowania do koronacji i sceny uliczne są oceną społeczeństwa pol., w którym dygnitarze i arystokraci gotowi są dla własnego interesu służyć wiernie carowi, dramat sytuacji rozumie lud, ale jego protest ma tylko formę żartu i drwiny. Zwolniony ze szpitala Kordian poddany jest na placu Saskim niezwykłej próbie sprawności, wobec cara i ks. Konstantego wykonuje skok na koniu przez piramidę z karabinów, o jego życie wiodą zacięty spór książę z carem, więziony nadal, ostatecznie ma być stracony. Przed plutonem egzekucyjnym zjawia się w ostatniej chwili adiutant Konstantego z pismem ułaskawiającym. Kordian nie mógł dokonać niczego wielkiego, ale jego poświęcenie nie pozostało bez echa wśród tłumów zgromadzonych przed zapowiadaną egzekucją, manifestowane przez nie uczucia patriotyczne są wyrazem poparcia dla bohaterów narod. Scena miała odniesienie do rzeczywistych wypadków w Warszawie w 1833 r., gdy publicznie stracono Artura Zawiszę i jego trzech towarzyszy - emisariuszy przybyłych z Paryża celem przygotowania w kraju kolejnego powstania.