świadoma opieka nad sztuką i artystami. Termin pochodzi od imienia rzym. arystokraty Mecenasa (I w. p.n.e.) - opiekuna poetów, m.in. Horacego. W średniowieczu m. sprawowali Kościół i władcy. Rozkwit zjawiska - w renesansie. Istniał wówczas m. magnacki (Medyceusze, Sforzowie, Estowie) i papieski. W Polsce pojawił się w końcu XV w. - działalność Z. Oleśnickiego. M. królewski zaczął się w czasach Jana Olbrachta, a szczególnego znaczenia nabrał za panowania Zygmunta I Starego i Zygmunta Augusta; w następnych epokach - za Jana III Sobieskiego i Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ten ostatni korzystnie wyróżniał się na tle Europy - nadał sztuce ważną rolę społ. (służenie narodowi). Do najwybitniejszych magnatów-mecenasów należeli: w renesansie P. Myszkowski, J. Zamoyski, F. Padniewski, w oświeceniu Załuscy, Czartoryscy, Potoccy, Radziwiłłowie. Funkcję tę spełniały również zakony, np. w oświeceniu pijarzy i jezuici. Mniejsze znaczenie miał m. szlachecki i mieszczański. Pocz. XIX w. przynosi rozwój form instytucjonalnej opieki nad sztuką, np. działalność Tow. Przyjaciół Nauk czy fundacji J. Ossolińskiego. W XX w. rolę mecenasa często przejmowało państwo, a także różne instytucje i organizacje. Opieka nad artystami polegała na tworzeniu im finansowych warunków uprawiania sztuki, pomocy w zdobyciu wykształcenia itp. Wraz z pojawieniem się w pocz. XIX w. salonu lit. (np. W. Krasińskiego) - także na zapewnieniu pozycji w środowisku. Układ ról protektor - podopieczny miewał także ujemne skutki: zobowiązywał twórcę do podejmowania treści preferowanych przez mecenasa lub do pisania utworów panegirycznych. Przede wszystkim zapewniał możliwość rozwoju artysty i wielu dziedzin życia kulturalnego.
mecenat
Literatura polska