(Studium biograficzne) (1903)
powieść K. Irzykowskiego, określona przez autora jako analityczna, wyprzedzająca o wiele lat teorię psychoanalizy Freuda. Zastosowana w utworze metoda polega na ciągłym przetwarzaniu w psychice bohaterów i tworzonej przez nich sztuce zewn. faktów, zyskujących coraz nowe znaczenia. Autor opatrzył psychol. analizę postaci licznymi komentarzami i odsyłaczami, nadając powieści charakter rozprawy nauk. Ujawnił teatralność, fałsz postaw modernistów i powierzchowność intelektualną, sztuczność ich dzieł. Ważną rolę w losach gł. bohatera odgrywa "pierwiastek pałubiczny" (pałuba = manekin; brzydka, budząca niechęć kobieta), rozumiany jako nagłe wtargnięcie rzeczywistości w świat złudzeń i marzeń - bolesne i demaskatorskie, ale umożliwiające dotarcie do prawdy o człowieku. Prekursorstwo P. polega na istnieniu w niej wątków autotematycznych. Powieść związana z filozofią i lit. światową, odegrała istotną rolę w procesie "likwidacji" modernizmu (określenie K. Wyki).
- PAŁUBA, nakrycie, buda wozu;...
- powieść autotematyczna, odmiana powieści, w...
- PSYCHOLOGIZM, (lit. 2)