(1927)
powieść katastroficzna S. I. Witkiewicza, dziejąca się w nieokreślonej przyszłości. Tytuł oznacza zarówno upadek gł. bohatera, Atanazego Bazakbala (ostatniej indywidualności broniącej się przed naporem tłumu), jak i zachodnioeuropejskiej formacji kulturowej. Powikłane losy Atanazego, który powodowany "metafizycznym niepokojem", podejmuje różne eksperymenty, zwł. erotyczne i narkotyczne, zostają wpisane w dzieje społeczeństwa. Kolejne, coraz radykalniejsze rewolucje i wreszcie ostateczna - rewolucja niwelistów prowadzą do ukształtowania się świata nieprawdopodobnej biurokracji, chaosu i fikcyjnej równości. Panują w nim nędza (wszystko jest na kartki), nieufność i szpiegostwo. Jednostka jest bezsilna wobec mechanizmów historii. Atanazy bezsensownie ginie rozstrzelany w Tatrach. Jego śmierć to koniec świata ceniącego duchowość i indywidualizm. Utrzymane w tonie ponurej groteski P. j. jest jedną z najlepszych i najbardziej zrozumiałych powieści Witkacego (wartka akcja, zręczna kompozycja, komunikatywny dialog).
- TRELIŃSKI, Mariusz (ur. 1962)
- KATASTROFIZM, typ historiozoficzno-moralnej...
- FRYCZ Jan, (ur. 1954)