(1924)
powieść S. Żeromskiego, w której zawiłe losy gł. bohatera Cezarego Baryki stanowią tło rozważań o przyszłości nowo powstałego, już wolnego państwa. Wraz z Cezarym czytelnik wędruje po zrewolucjonizowanych ulicach Baku, poznaje życie pol. ziemiaństwa w Nawłoci i chłopstwa w Chłodku, środowisko komunistów i sfery rządowe w Warszawie. Trzy wyraźnie wydzielone części kompozycyjne poprzedzone zostały wprowadzeniem ("Rodowód"), w którym autor charakteryzuje rodziców Cezarego (Seweryna - urzędnika przemysłu naftowego w carskiej Rosji i Jadwigę - żyjącą dostatnio przy mężu, ale stale tęskniącą do Polski). Cz. I - "Szklane domy", zawiera obraz rewolucji 1917 r. w Rosji, jej okrucieństwa i bezprawia, w tym czasie umiera matka Cezarego, on po chwilowej fascynacji nową ideą sprawiedliwego państwa spostrzega ogrom jej zła. W czasie wędrówki do Polski wysłuchuje opowieści umierającego ojca o kraju pięknym, zasobnym i sprawiedliwym. Konfrontacja wyobrażeń z rzeczywistością odsłania bezmiar nędzy i zacofania wyśnionej ojczyzny. Cz. II - "Nawłoć" to obrazy dostatniego i spokojnego życia pol. ziemiaństwa, które reprezentuje rodzina Wielosławskich. Zaproszony przez Hipolita Wielosławskiego na odpoczynek po wojnie polsko-radzieckiej, Cezary bawi się, flirtuje z Laurą Kościeniecką, podobnie jak inni używa radości życia, nieco mąconych obserwacjami nędzy komorników w pobliskim folwarku Chłodek. Cz. III - "Wiatr od Wschodu" jest autorską próbą zarysowania środowiska komunistów z ich reprezentantem Lulkiem oraz sfer rządowych w osobie Szymona Gajowca. Oba obrazy są dość powierzchowną charakterystyką sposobu myślenia ludzi tego pokroju. Pol. rzeczywistość opisana w powieści to pierwsze lata funkcjonowania niepodległego państwa, symbolicznie nazwane przez pisarza "przedwiośniem", zasadnicze pytanie brzmi jednak: co dalej? jaki będzie byt - "wiosną"? Powieść nie daje jednoznacznej odpowiedzi, są rozważane trzy ewentualne drogi przyszłości: fantastyczne wyobrażenia dostatku uzyskanego dzięki przewrotowi technicznemu, tzw. szklane domy; umiarkowane i ostrożne reformy rządowe, jednak dość mgliście formułowane w planie Gajowca; rewolucja przygotowana przez niecierpliwie oczekujących zmian na lepsze w swoim życiu, która może porwać ze sobą niekoniecznie tylko jej zwolenników, o czym świadczy symbol. zakończenie marszem na Belweder. Rewolucja przedstawiona w Rosji ma być wyraźnym ostrzeżeniem przed totalnym zniszczeniem wszelkich wartości, dlatego taka droga jest największym złem, jakie może spotkać nowo odrodzony kraj. Sposób prezentacji pol. rzeczywistości polit. częściowo spełnia założenia powieści realist. (odwoływanie się do wielu faktów), są jednak partie nie wynikające z bezpośredniej jej analizy (wizja rewolucji); poszczególne części kompozycyjne odznaczają się dość różną wnikliwością obrazowania (obok pasji w opisie Nawłoci duże skróty w prezentacji ludzi oraz ich programów ideowych w cz. III); na uwagę zasługuje dobra dynamika narracji, na którą składają się m.in. inwersje fabularne, czasowe i motywacyjne; umiejętnie rozłożone zostały akcenty lir. usprawiedliwiające stany duchowe bohaterów.
- przedwiośnie, nie móc się doczekać...
- PRZEDWIOŚNIE, wczesna wiosna; w Polsce...
- PRZEDWIOŚNIE, (lit.)