(lit.)
powieść S. Żeromskiego, I wydanie Warszawa 1924 (z datą 1925); akcja utworu ściśle powiązana z wydarzeniami historycznymi obejmuje czasy od wybuchu I wojny światowej, przez rewolucję październikową w Rosji (Baku), konflikt azersko-ormiański i interwencję turecką w Baku, odzyskanie niepodległości przez Polskę, wojnę polsko-bolszewicką 1920 i pierwsze lata tworzenia się odrodzonego państwa; powieść jest głęboką refleksją Żeromskiego nad sytuacją polityczno-ekonomiczną Polski po roku 1918; konstrukcja fabuły, niezbyt skomplikowana, pozwala na ukazanie różnorodnych postaw ideowych (Gajowiec, Cezary i Seweryn Barykowie, Lulek) jak również na konfrontację wyobrażeń Baryki o Polsce z rzeczywistością; konstrukcyjnie utwór wyraźnie podzielony jest na dwie części: pierwsza, rozgrywająca się w Rosji, wprowadza do utworu mit "szklanych domów", kreuje świat utopii, w realizację której wierzy młody bohater; część druga, dziejąca się w Polsce, to smutna konfrontacja wyobrażeń ze światem rzeczywistym, rodząca rozczarowanie i zagubienie; Żeromski prezentuje trzy koncepcje odbudowy państwowości: rewolucję zbrojną, postulowaną przez komunistów, wizję utopijną, związaną z rewolucją naukowo-techniczną, lecz nierealną, bo wymagającą ogromnych nakładów finansowych, wreszcie program reform - słuszny - lecz zbyt powolny, a w Polsce zmiany są natychmiast konieczne; z żadną z tych koncepcji autor się nie utożsamiał, powieść zgodnie z założeniem Żeromskiego wywołała publiczną polemikę na temat sytuacji młodego państwa; P. nie jest jedynie powieścią o problemach politycznych, traktuje również o podziałach wewnątrz społeczeństwa polskiego, o dojrzewaniu człowieka i wyborze postawy życiowej, wreszcie o miłości (skomplikowany wątek Baryka - Karusia Szarłatowiczówna - Wanda Okszyńska - Laura Kościeniecka). Ekranizacje: 1928 reż. Henryk Szaro, jako Cezary Baryka Zbigniew Sawan; 2001 reż. Filip Bajon, jako Baryka Mateusz Damięcki.
- przedwiośnie, nie móc się doczekać...
- Przedwiośnie, (1924)
- przedwiośnie, pory roku.