(ok. 1550- 1581)
poeta trzeciego pokolenia renes., prekursor baroku w Polsce, zaliczany do grona poetów metafizycznych ( Cz. Hernas). Dojrzewał intelektualnie w czasie, gdy do głosu doszło poczucie niewystarczalności prawd renes. O życiu S. Sz. wiadomo niewiele. Urodził się w Zimnej Wodzie lub Rudnie pod Lwowem. W 1565 r. zapisał się na uniw. w Wittenberdze, potem w Lipsku - może to świadczyć, że w młodości był protestantem lub zwolennikiem reformacji (nie wiadomo, jak daleko sięgały te związki). Za życia nie drukował swoich utworów - nie był rozumiany przez epokę. Ceniło go wąskie grono przyjaciół. Za ich namową Jakub S. Sz. zebrał rozproszone utwory brata i w 1601 r. wydał je w tomiku Rytmy abo wiersze polskie (bez wierszy przejętych po śmierci poety przez S. Strzechowskiego - te zaginęły). Rytmy przeszły bez echa. Zwrócono na nie uwagę dopiero w XIX w., a doceniono - w XX. Tomik zawierał 6 sonetów, 6 parafraz psalmów Dawida, 9 pieśni i ponad 20 drobnych utworów pisanych po pol. i łac. (epitafia, epigramaty, fraszki). Przenika je atmosfera żarliwej religijności, prowadzącej człowieka ku ciągłej walce, dokonywaniu ostatecznych wyborów, odrzucającej spokój (prawdopodobnie efekt kryzysu ideowego związanego z powrotem do katolicyzmu). W wizji poety świat jest w ciągłym chaotycznym ruchu, gwałtownym pędzie, obejmującym też ludzką duszę. S. Sz. wie, że nie istnieje możliwość całkowitej izolacji od pokus życia - człowiek żyje między sprzecznościami (dusza - ciało, zbawienie - doczesność, światłość - ciemność). Tworzy więc heroiczną i zarazem tragiczną koncepcję ludzkiego losu: człowiek samotnie toczy bezustanną walkę o zbawienie (znajduje oparcie w wierze, ale Bóg nie ułatwia mu wyborów), odrzuca pozorne, społecznie zaakceptowane prawdy w imię rzeczywistych wartości (O wojnie naszej...). Polemizując z renes. stoicyzmem, odnajduje poeta inspiracje w dorobku mistyków hiszp. Pewnikiem jest dla niego metafizyczny cel istnienia. Obsesyjnie powraca w Rytmach motyw przemijania (np. O nietrwałej miłości rzeczy świata tego) i śmierci. Rozpoczynający tom Napis na statuę abo na obraz śmierci jest komentarzem do odziedziczonego po średniowieczu wyobrażenia śmierci z kosą. S. Sz. obce są skojarzenia obrazowe - śmierć to dla niego przejście z aktywności w stan bezruchu, a także problem moralny wynikający z przerwania życia istoty niepowtarzalnej. Swą filozofię przeniósł poeta na rozważania o historii i narodzie. Jego zdaniem Polacy mają do spełnienia misję na kresach wsch. (pieśń do Stefana Batorego). Na tym terenie umieścił akcję 2 utworów epickich: Pieśń o Strusie, który zabit na Rastawicy od Tatarów oraz Pieśń o Frydruszu, który pod Sokalem zabit od Tatarów. W tej ostatniej podejmuje problem odpowiedzialności człowieka za własne czyny. Kreuje obraz heroicznej śmierci, który staje się punktem wyjścia do rozważań o jej przydatności dla ojczyzny. Materią wierszy S. Sz. jest wewn. dyskurs lub medytacja. Poeta pisze stylem nastawionym na wieloznaczność, charakteryzującym się przewagą pojęć abstrakcyjnych nad konkretnymi. Chaos świata i niepokój człowieka są wyrażone przez przewagę czasowników nad innymi częściami mowy, nagromadzenie oksymoronów, inwersji, instrumentacji głoskowych i przerzutni, ciągłe zaskakiwanie konceptem. Rysując egzystencjalny dramat człowieka, S. Sz. rozpoczyna dzieje poezji intelektualnej.
- SZARZYŃSKI Sęp, Mikołaj
- SĘP-SZARZYŃSKI, Mikołaj (1550-81)
- Sęp Szarzyński Mikołaj, (1550-81)