(TPN), Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk (TWPN)
założone w 1800 r., od 1808 działało pod nazwą Towarzystwo Królewskie Przyjaciół Nauk. Zlikwidowane przez cara Mikołaja I w 1832 w ramach represji po powstaniu listopadowym. Uznając nieodwracalność utraty państwa, za cel postawiło sobie: "Ocalić i wydoskonalić ojczystą mowę, zachować i udoskonalić narodu historię, poznać rodowitą ziemię i wszystkie jej płody dla dobycia używania potrzebne, rozkrzewić umiejętności i sztuki". Konsekwentnie przestrzegało zasady apolityczności. Zrzeszało najwybitniejszych pol. uczonych, pisarzy i mecenasów sztuki z terenu całej dawnej Rzeczypospolitej. Działało w Warszawie, utrzymywało żywy kontakt z Krzemieńcem i Wilnem. Od końca 1806 r. miało stałą siedzibę (od 1823 r. tzw. Pałac Staszica). Jego przewodniczącymi byli kolejno: J. Albertrandi, S. Staszic (od 1808), J. Ursyn Niemcewicz (od 1827). TPN miało 2 działy: Umiejętności (tj. nauk ścisłych, przyrodniczych i techniki) oraz Nauk (tj. dyscypliny humanist., literatura). Najważniejsze kierunki działania Towarzystwa to inspirowanie prac nauk. i lit., popularyzacja wiedzy (zwł. z zakresu historii i kultury narod.), tworzenie księgozbioru (po 1832 r. wywieziony do Petersburga). Przedmiotem szczególnej troski było zachowanie czystości i wzbogacanie jęz. pol. W kręgu TPN powstał Słownik języka polskiego S. B. Lindego (1807-14), została przeprowadzona regulacja ortografii. Popularyzowaniu historii narod. przez lit. miało służyć opracowanie "pieśnioksięgu narodowego". Ten cel spełniły Śpiewy historyczne Niemcewicza. Poznaniu hist. ojczystej służyły też badania archeol., folklorystyczne i etnograficzne. Ważnym przedsięwzięciem było wydanie Historii literatury polskiej F. Bentkowskiego (1814). Towarzystwo stanowiło oparcie dla klasycyzmu postanisławowskiego. Pod wpływem TPN powstały tow. nauk. w Krakowie (1816), woj. lubelskim (1818) i w Płocku (1820). Do jego tradycji nawiązało Tow. Naukowe Warszawskie (1907).
- Towarzystwo Przyjaciół Nauk, (Tow. Warszawskie Przyjaciół...
- TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ NAUK W WARSZAWIE, TPN, Towarzystwo Warszawskie...
- TOWARZYSTWO WARSZAWSKIE PRZYJACIÓŁ NAUK, .