(1905-82)
poeta, prozaik, eseista, tłumacz. Studiował matematykę na UW. Związany z awangardą poet., współred. "Almanach Nowej Sztuki" (1924-25), współpracował ze "Zwrotnicą". W 1939 r. znalazł się we Lwowie, potem w głębi Rosji. Oficer polit. I Armii Wojska Polskiego. Po wojnie sekretarz ZZLP w Lublinie, potem w Łodzi. Współredaktor "Kuźnicy", red. "Twórczości" (1950-54). W okresie socrealizmu jeden z najbardziej dogmatycznych jego teoretyków i wyznawców, potem zmienił poglądy. Należał do grona sygnatariuszy tzw. listu 34 do premiera J. Cyrankiewicza (I zorganizowany protest pisarzy i uczonych przeciw polityce kult. rządu), stanął w obronie studentów w III 1968 r. Debiutanckie tomiki Semafory (1924) oraz Oczy i usta (1926), zawierające dojrzałą, samodzielną poezję, zyskały mu uznanie krytyków i czytelników. W swojej awangardowej liryce odcinał się zarówno od tradycji młodopolskiej (niechęć do nadmiernej poetyzacji, do symboliki i metafizyki), jak i propozycji awangardy krakowskiej (wydawały mu się sztuczne). W pisanych ascetycznym, prawie pozbawionym metafor językiem wierszach-monologach zestawiał obrazy na zasadzie luźnych skojarzeń, nie zachowując między nimi logicznych związków ("wizja nieciągła", np. w Niedzieli zestawienie pejzażu miasta i młodzieńczych pragnień erotycznych) - wzór: G. Apollinaire. Równocześnie opisywał konkretną, odbieraną sensualnie rzeczywistość. Tę cechę poezji W. oddają 2 manifesty: w Apologii jest zawarta pochwała konkretu, w Liryce twierdzenie, że poezja jest ciągłym cudotwórstwem, niespodzianką. W czasie wojny poeta zrezygnował z gry obrazów na rzecz klasycznego ładu, patronował mu wtedy Horacy. Wiersze z t. Serce granatu (1944) przekazują patetyczny obraz wojny i żołnierzy. Od czasu wojny historia i polityka stały się gł. doświadczeniem poety. Akceptując zmiany zachodzące w Polsce, pisał w wierszu Kronika o tragizmie bratobójczych walk, w Lud wejdzie do śródmieścia - o odbudowie Warszawy, w panegirykach sławił Bieruta i Stalina, w Piosence o coca-coli przestrzegał przed trucizną zesłaną przez imperialistów. Prawdziwą sensacją stał się ogłoszony w 1955 r. Poemat dla dorosłych, w którym W. odwołał swoje wcześniejsze poglądy. Po 1956 r. poeta odszedł zupełnie od polityki, powrócił do typu twórczości sprzed wojny (poemat Labirynt, 1961; zbiór wierszy Wagon, 1963). W t. Zdarzenia (1977) pod pozorem zapisu zwykłych wydarzeń snuł refleksje nad tym, co w życiu ważne, i nad postawą człowieka w różnych sytuacjach. Równolegle z poezją W. pisał prozę: od awangardowej (opowiadania Człowiek w burym ubraniu, 1930) po realistyczną (powieść Mity rodzinne, 1938). Ważną częścią jego twórczości jest eseistyka, m. in. Od Rimbauda do Eluarda (1964), Kwestia gustu (1964) oraz interesujący tekst o 20-leciu międzywojennym Dziwna historia awangardy (1976). W. tłumaczył lit. ros. i ukr. (m.in. Eugeniusza Oniegina A. Puszkina, utwory W. Majakowskiego, I. Franki, M. Gorkiego, T. Szewczenki) oraz franc. (G. Apollinaire'a, A. Rimbauda, P. Eluarda, A. Malraux, M. Jacoba, B. Cendrarsa).
- WAŻYK, Adam, właśc. Wagman...
- ADAM, Pochodzenia można szukać...
- Poemat dla dorosłych, A. Ważyka (1955). Opubl.(...)