(1922)
zbiór utworów S. Żeromskiego o zróżnicowanych cechach gatunkowych, powst. pod wpływem działalności plebiscytowej pisarza na Powiślu w 1920 r. Treść zbioru wypełniają dzieje Pomorza od czasów zamierzchłych po współczesność, a przedstawione zdarzenia połączone zostały mit. postacią Smętka, kaszubskiego diabła. Jest on świadkiem ścierania się dwu porządków moralnych: sprawiedliwości i pracy reprezentowanych przez ludność słowiańską oraz nienawiści i walki szerzonych m.in. przez Krzyżaków. W ostateczności Smętek jako uosobienie zła opuszcza Pomorze, co zapowiada koniec pewnej epoki. Panorama hist. spisana stylem obrazowym staje się formą przeżycia wewn. i zbiorowego zarazem, rodzajem przesłania. Za sprawą zbioru utworów Żeromskiego temat polskości tych ziem i tradycji pojawił się w lit. i świadomości narod., za co pisarz jako pierwszy w wolnym państwie wyróżniony został nagrodą lit. w 1925 r.
- WIATR, ruch powietrza atmosferycznego,...
- ŚRÓDZIEMNE MORZE, międzykontynentalne...
- ULTRADŹWIĘKI, niesłyszalne dla ucha...