wmit. gr. bogini wojny, rzemiosła, literatury, nauki, sztuki. Była córką Zeusa iMetis. Gdy Metis była wciąży, Zeus połknął ją, gdyż Uranos iGaja wyjawili mu, że jeśli Metis urodzi dziewczynkę, to po niej wyda na świat syna, który odbierze Zeusowi władzę na niebie. Wterminie porodu Hefajstos zrozkazu Zeusa rozłupał bogu głowę, zktórej wyskoczyła uzbrojona we włócznię iegidę A. Okrzyk bojowy, jaki wydała, poruszył niebo iziemię. Za miejsce narodzin A. przyjmuje się wybrzeże jeziora Tritonis wLibii. Wwalce przeciwko gigantom A. zabiła Pallasa (zktórego skóry zrobiła sobie pancerz) iEnkeladosa (którego obezwładniła rzucając na niego Sycylię). Wwojnie trojańskiej ( Iliada) opowiedziała się po stronie Greków (co było wynikiem jej gniewu na Parysa (który Afrodycie, anie A., przyznał jabłko "dla najpiękniejszej"), opiekowała się swoimi ulubieńcami Achillesem, Odyseuszem, Menelaosem, Diomedesem, Heraklesem (uzbroiła go, gdy heros podejmował swoje prace). WOdysei spotykamy ją pod postaciami różnych śmiertelników, niosącą pomoc Odyseuszowi aż do jego powrotu na Itakę, co symbolizuje przewagę umysłu nad brutalną, bezmyślną siłą. Powszechnie A. uważana jest właśnie za boginię Rozumu, patronkę sztuki iliteratury (zwłaszcza filozofii), atakże rzemiosł: tkactwa, hafciarstwa. To pod jej kierownictwem zbudowano okręt Argo. Zarówno A., jak iPosejdon chcieli, by Attyka uznała ich zwierzchnictwo. Jednak dar A. - drzewo oliwne (przypisywano jej też wynalezienie oliwy zoliwek) - okazał się cenniejszy od słonego jeziora na Akropolu, które ofiarował Posejdon. A. zyskała władzę nad Attyką. Miasta Sparta, Ateny, Megara, Argos uznawały A. za swoją patronkę. WTroi czczono ją pod postacią starego posążka, zwanego Palladion, który ochraniał miasto ibył gwarantem jego przetrwania (Palladion przechowywano wpóźniejszych czasach wRzymie wświątyni Westy). Domeną władzy A.była wojna, zawsze kroczyła wpierwszych szeregach, dlatego nazywano ją Atene Promachos, ale jej kultowym przydomkiem był wyraz "Pallas" (być może od gr. pllein = potrząsać dzidą). A. pozostała dziewicą, choć Erichtoniosa uważa się za jej syna; narodził się on zziemi zapłodnionej nasieniem Hefajstosa za sprawą A. Jej atrybutami były: dzida, tarcza (egida) ihełm, wrzeciono; ulubione zwierzęta to sowa ikogut. WRzymie A.utożsamiano zMinerwą, której kult zaprowadził król Numa Pompiliusz. Postać A. stała się inspiracją dla Kallimacha: Hymn XXVIII do Ateny, Hymn na kąpiel Pallady; malowali ją S.Botticelli, A.Mantegna, Tintoretto, P.P. Rubens, Rembrandt.
Atena
Literatura powszechna