wmit. gr. najsławniejszy zherosów, syn Zeusa iAlkmeny; bohater cyklu mitów popularnych od czasów gr. aż po zmierzch starożytności; zlatynizowana forma imienia H. - Herkules. Zeus pod nieobecność męża Alkmeny, Amfitriona, pod postacią łabędzia począł znią H., Amfitrion zaś po powrocie spłodził zżoną Ifiklesa, bliźniaczego brata H. Zazdrosna izdradzona Hera spowodowała, iż ciąża Alkmeny trwała 10 miesięcy, wcześniej na świat przyszedł kuzyn H., Eurysteus, który objął władzę wArgos. Gdy H. miał 8 miesięcy, Hera zesłała na niego dwa węże; heros udusił je iwten sposób objawił swe boskie pochodzenie. H. otrzymał staranne wykształcenie. Wwieku 18 lat uśmiercił lwa wgórach Kitajronu, był to jego pierwszy wielki czyn; wnagrodę 50 córek króla Tespiosa co wieczór ofiarowywało mu swe wdzięki. Gdy wracał zKitajronu, pomógł Tebańczykom pokonać króla Orchomenos Erginosa, który wymuszał na nich zbyt wielkie daniny. Zwdzięczności król Teb Kreon oddał H. rękę najstarszej córki, Megary, która zrodziła herosowi liczne potomstwo. Pod wpływem szaleństwa zesłanego przez Herę H. wymordował własne dzieci. Gdy odzyskał świadomość iujrzał swą zbrodnię, opuścił żonę, poddał się oczyszczeniu przez Tespiosa, następnie za radą Pytii, by odpokutować swe zbrodnie, wyruszył do Tyrynsu na służbę do kuzyna Eurysteusa, który zlecił mu wykonanie dwunastu prac: 1) H. udusił lwa nemejskiego, zjego skóry wykonał strój itarczę dla siebie, azgłowy hełm; 2) zabił potwora owielu odrastających głowach - hydrę lernejską; 3) schwytał isprowadził żywcem do Myken potwornego dzika grasującego wErymancie; 4) po rocznej pogoni złapał łanię kerynejską iżywą dostarczył Eurysteusowi; 5) spłoszył ipowybijał drapieżne ptaki gniazdujące wlesie nad jeziorem Stymfalos wArkadii; 6) wyczyścił stajnie Augiasza; 7) poskromił iprzygnał do Grecji byka kreteńskiego; 8) porwał żywiące się mięsem ludzkim klacze Diomedesa; 9) zdobył pas Hippolity, królowej Amazonek; 10) pobił iuśmiercił przerażającego Geryona, następnie sprowadził jego ogromne stada do Eurysteusa; 11) zPodziemia porwał psa Cerbera; oswobodził przebywającego tam Tezeusza; 12) zdobył złote jabłka Hesperyd. Gdy H. zakończył 12-letnią służbę uEurysteusa, powrócił do Teb; bratankowi Iolasowi oddał swą pierwszą żonę, Megarę, sam poślubił Dejanirę. Brał udział wwyprawie Argonautów; zPodziemia sprowadził żonę Admeta, Alkestis; zdobył Troję ( Priam), pokonał króla Laomedonta; zapałał namiętnością do córki króla Eurystosa, Iole, zabił jej brata, za co przez rok służył ukrólowej lidyjskiej Omfale, wykonując prace kobiece; zabił Eurystosa iporwał Iole. Dejanira, chcąc odzyskać miłość męża, podarowała mu szatę, nasączoną krwią centaura Nessosa. Szata zaczęła wżerać się wciało H., sprawiając mu wielki ból; heros polecił swemu synowi Hyllosowi spalić się na górze Ojta. Zeus obdarzył H. nieśmiertelnością izabrał na Olimp, gdzie H. pogodził się wkońcu zHerą ipoślubił Hebe, boginię młodości. H. był bohaterem wielu innych epizodów, wktórych zawsze wykazywał się wielką siłą, energią iheroizmem. Jego kult rozwinął się przede wszystkim na wsi wAttyce; wDelfach został podporządkowany religii Apollona, przeniknął również do Italii izromanizowanych Celtów. WRzymie od 312r. p.n.e. cenzor Appius Claudius Caecus wprowadził państwowy kult Herkulesa. Postać H. wliteraturze zainspirowała Eurypidesa (Oszalały Herakles), Sofoklesa, (Trachinki) Senekę mł. (Herkules szalejący, Herkules na Ecie).
Herakles
Literatura powszechna