ATON

(dosł. Tarcza Słoneczna) w religiach staroż. Egiptu efemeryczne monoteistyczne bóstwo, którego kult zostaje wprowadzony najpierw przez jednego z ostatnich władców XVIII dynastii Totmesa IV, a następnie rozpropagowany przez Amenhotepa IV, który w związku z tym przyjął imię Echnaton („podoba się A.”), pod którym jest znany. W kulcie tym A. był jedynym aspektem boga Re, wyobrażanym jako dysk słoneczny; kult ten miał charakter uniwersalny i przekraczał granice Egiptu jako kult bóstwa wszystkiego, co żyje. Wprowadzono nowe obrzędy (m.in. oddawanie czci A. w świątyniach bez dachu), a gł. ośr. kultu A. stało się miasto wzniesione przez E. na prawym brzegu Nilu Achet Aton (Tell el-Amarna), do którego przeniesiono również centrum administracyjne państwa. Z kultem A. związane są również istotne przeobrażenia w sztuce staroż. Egiptu, które jednak poszły w zapomnienie po śmierci Echnatona, bowiem kult A. został przez jego następców zakazany, a wszystkich wyznawców poddano surowym represjom. Do dziś jednak kult A. i zdumiewająca zbieżność wystąpienia Echnatona z pojawieniem się w Egipcie Mojżesza (XIV w. p.n.e.) są powodem formułowania rozmaitych hipotez dotyczących judaistycznego (i chrześcijańskiego) monoteizmu.

• NOWY ATON, Achali Atoni
• ENKLITYKI, ^atony^aton^
• ATONY,