kulty religijne, w których najwyższą cześć oddawano bóstwom stanowiącym personifikację słońca lub jego funkcji i atrybutów; stanowiły kontynuację starszych kultów uranicznych; rozpowszechnione w starożytności w Egipcie i Azji Zach., a także w Meksyku i Peru, Chinach i Japonii; bóstwa solarne łączyły funkcje bogów wegetacji i płodności oraz personifikowały siły kosmicznego ładu, stąd też na ogół w religiach politeistycznych były uznawane za najważniejsze (egipski Ra, Re, Atum-Re, Amon-Re, Chnum-Re; prawe oko Horusa; skarabeusz Chepri, jap. bogini wschodzącego słońca Amaterasu); istotną rolę w kształtowaniu się monoteizmu odegrał atonizm, religia wprowadzona w XIV w. p.n.e. przez faraona egipskiego Amenhotepa (Echnatona); wg niej tarcza słoneczna jest widzialnym obliczem jedynego boga Atona, pana całego świata; po śmierci Amenhotepa kultu Atona zakazano, zaś monoteizm solarny stał się religią dla wtajemniczonych; u Żydów ślady k.s. z okresu VIII-VII w. p.n.e. zaświadcza (1. Księga Królewska, 1,23); perski kult Mitry, przeniesiony następnie przez żołnierzy rzym. legionów do Europy, stał się podstawą monoteizmu w Rzymie przed chrześcijaństwem; w Grecji czczono Heliosa (utożsamionego później z Apollinem - Febem), w Indiach Surię, u Sumerów Utu, w Babilonii-Asyrii - Szamasz, w religiach chaldejskich - Merodach; w wierzeniach skandynawskich słońce jest okiem Odyna lub Sunną, lękającym się pożarcia przez wilka Fenrisa (symbol zaćmienia). Pewne elementy chrześcijaństwa zostały przejęte z k.s. lub nawiązują do nich: wczesny Kościół kierunkuje rzym. kult słońca na osobę Chrystusa; przeniesionemu z mitraizmu świętu narodzin Słońca w najkrótszą noc roku (25 grudnia) przeciwstawia epifanię (święto Trzech Króli, 6 stycznia), od III w. Boże Narodzenie; Zmartwychwstanie (Wielkanoc) wyznaczono na pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca (u Żydów i Rzymian do 153 p.n.e. pierwszy miesiąc nowego roku); we wczesnym chrześcijaństwie oraz dotychczas w islamie modlący zwracają się twarzą na wschód; większość świątyń chrześc. (i mahometańskich) jest lokalizowana ("orientowana", Orient = Wschód) tak, by oś podłużna budowli przebiegała w linii wschód-zachód, z prezbiterium umieszczonym po stronie wsch.; śmierć Chrystusa wg Ewangelii wiąże się z zaćmieniem Słońca; k.s. mają dialektyczny równoważnik w kultach lunarnych.
