kierunek polityki realizowanej 1871-78 w Niemczech przez rząd Bismarcka i popierającą go burżuazję liberalną przeciw opozycji katolicko-separatystycznej; celem K. było zahamowanie wpływów papieskich i zachowanie "czystości" kultury niem.; jedną z form K. było podporządkowanie państwu Kościoła katolickiego (ustawy majowe 1873-75); następstwem wydalenia 1871 jezuitów z Niemiec było zerwanie przez Watykan stosunków dyplomatycznych z Niemcami; silny opór środowisk katolickich i wzrost popularności ideologii socjaldemokratycznej zmusił Bismarcka do rezygnacji z większości antykatolickich elementów K.: nawiązano ponownie stosunki dyplomatyczne z papiestwem, złagodzono także ustawy majowe, zachowując jednak świeckość szkół w Prusach i wpływ państwa na obsadę stanowisk kościelnych. K. na ziemiach pol. pod panowaniem pruskim wiązał elementy antykościelne z zaostrzeniem polityki germanizacyjnej (zwł. po 1878); spowodowało to narastanie oporu i tendencji zjednoczeniowych (zwł. wśród chłopów) w walce z niemczyzną.
- kulturkampf, prowadzona w latach 1871-80...
- TRZECIAKOWSKI, Lech (ur. 1931)
- Bismarck Otto von, (1815-98)