utworzone 1815 na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego z zach. części Księstwa W-wskiego i przyznane Prusom; obszar 28 951 km2, ludność ok. 776 tys.; władcą W.K.P. był król Prus, a jego przedstawicielem - namiestnik (do 1831 ks. A. Radziwiłł), administracją zarządzał nacz. prezes; Księstwo podzielono na regencje poznańską i bydgoską, te zaś na 26 powiatów zarządzanych przez landratów; 1824 utworzono sejm prowincjonalny (o charakterze stanowym) z funkcjami czysto doradczymi. 1832, po upadku powstania listopadowego, autonomię W.K.P. zaczęto ograniczać, rozpoczął się też proces germanizacji; 1848 parlament we Frankfurcie przegłosował wcielenie W.K.P. do Rzeszy; po upadku Wiosny Ludów przyjęto nazwę oficjalną "prowincja poznańska"; do walki z narodowym ruchem pol. zmobilizowano znaczny aparat policyjny i urzędniczy; silniejsza fala germanizacji przyszła w latach 80. XIX w. (działalność Komisji Kolonizacyjnej, Hakaty, program Kulturkampfu); 1904 zapoczątkowano ustawy wyjątkowe, uniemożliwiające ludności pol. prowadzenie ożywionej dotąd działalności gospodarczej (1908 - ustawa o przymusowym wywłaszczeniu pol. własności ziemskiej). W.K.P. traktowano jako żywnościowe i surowcowe zaplecze Prus; tutaj, najwcześniej na ziemiach pol. (1823), ogłoszono uwłaszczenie chłopów; w latach 40. XIX w. działały liczne organizacje o charakterze spiskowym (m.in. Związek Plebejuszy); ważną rolę odegrały środowiska wielkopol. liberałów, dążących do utworzenia pol. instytucji gospodarczych (banki, kasy samopomocowe, sieć handlowa), oświatowych i kulturalnych (przybierały one postać związków śpiewaczych, chórów, zespołów tanecznych, sportowych); 1918-19 zwycięskie powstanie przyczyniło się do powrotu ziem W.K.P. do Polski.
- POZNAŃSKIE WIELKIE KSIĘSTWO, .
- Wielkie Księstwo Poznańskie, zach. część Księstwa...
- namiestnik Wielkiego Księstwa Poznańskiego, zwierzchnik administracji...