Bundesrepublik Deutschland, Republika Federalna Niemiec, ang. Germany
LUDNOŚĆ. Drugi pod względem liczby ludności kraj Europy; skład etniczny: 92,7% Niemców, 2,2% Turków, 1% z krajów b. Jugosławii, nadto Włosi, Grecy i in.; w miastach 85% mieszk.; 230 osób/km2; od połowy lat 90. narastający proces wyludniania się landów wschodnich (np. tylko 2000 wyemigrowało 60 tys. osób); przeciętna dł. życia: mężczyźni - 73 lata, kobiety 79 lat; bliski zera przyrost naturalny; wyznania: 43% katolicy, 42% luteranie, 8% bezwyznaniowi, 2,7% muzułmanie.
USTRÓJ. Parlamentarna republika federalna złożona (po zjednoczeniu) z 16 krajów związkowych (landów): Badenia-Wirtembergia, Bawaria, Berlin, Brandenburgia, Brema, Dolna Saksonia, Hamburg, Hesja, Meklemburgia-Pomorze Przednie, Nadrenia-Palatynat, Nadrenia Płn.-Westfalia, Saara, Saksonia, Saksonia-Anhalt, Szlezwik-Holsztyn, Turyngia; na podstawie konstytucji z 1949 (wielokrotnie modyfikowanej, ostatnio 1994) parlament dwuizbowy złożony z Bundestagu (izba niższa), ob. 669 czł. wybieranych w wyborach powszechnych, na 4 lata oraz Bundesratu (Rada Federalna - odpowiednik senatu), 69 przedstawicieli landów, delegowanych w ilości proporcjonalnej do liczby mieszk., kadencja 4-letnia; głową państwa prezydent federalny powoływany przez Bundesversammlung (Zgromadzenie Federalne złożone z czł. Bundestagu i tej samej ilości reprezentantów landów) na 5 lat, z możliwością jednorazowego ponownego wyboru na urząd, uprawnienia gł. reprezentacyjne; władza wykonawcza w rękach rządu federalnego z kanclerzem federalnym na czele, wybieranym przez Bundestag; szeroka autonomia krajów związkowych, własne rządy i parlamenty (landtagi), z wyłączeniem spraw zagr. i obrony; gł. partie polit.: Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (CDU) i jej odpowiednik w Bawarii - Unia Chrześcijańsko-Społeczna (CSU); Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD); Partia Wolnych Demokratów (FDP); Partia Demokratycznego Socjalizmu (PDS) - postkomuniści działający na terenie b. NRD oraz tzw. Zieloni (gł. koalicja ruchów ekologicznych).
WARUNKI NATURALNE: ukształtowanie pow. na północy nizinne (Niz. Niemiecka), przechodzące na wys. Zagłębia Ruhry, Hanoweru i Lipska w wyżynne (Średniogórze Niem.), na samym południu górskie (Wyż. Szwabsko-Bawarska, przedgórze alpejskie), z wyjątkiem nizinnej doliny Renu; wybrzeża morskie płaskie, piaszczyste, z głębokimi dolinami, od strony M. Północnego częściowo zabagnione; w. Rugia z urwistym brzegiem klifowym, W. Fryzyjskie płaskie (dawne mierzeje); na płd. pasma Alp Algawskich, Salzburskich i Bawarskich (najw. szczyt N. - Zugspitze, 2963 m); na płd-wsch. wzdłuż granicy z Czechami pasma górskie Lasu Czeskiego i Rudaw; klimat umiarkowany, ciepły, pod wpływem O. Atlantyckiego, na wybrzeżach częste mgły, zimy łagodne, w górach chłodniej; średnia temp. stycznia od 1C na płn. do -5C na Wyż. Bawarskiej, lipca 17C (na płn.) - 21C (na Niz. Górnoreńskiej); średni roczny opad w górach 1000-1400 mm (w Alpach do 2000 mm), na nizinach 600-800 mm; gł. rzeki: Ren (867 km w granicach N.), Ems, Wezera i Łaba uchodzące do M. Północnego, Odra i Nysa Łużycka uchodzące do M. Bałtyckiego oraz Dunaj (647 km w granicach N.) z dopływami (Inn, Izara), uchodzący do M. Czarnego; znacząca sieć kanałów, m.in. Dortmund-Ems, Odra-Hawela, Śródlądowy, Ren-Men-Dunaj; jeziora gł. na Pojezierzu Meklemburskim (najw. Müritz), na granicy ze Szwajcarią - J. Bodeńskie; lasy zajmują 30% pow., w górach świerkowe, bukowo-jodłowe i bukowe, na niz. w znacznym stopniu sztucznie nasadzone, brzozowo-dębowe, sosnowe, mieszane; liczne parki i rezerwaty przyrody, najw. Pustać Lüneburska (20 tys. ha); świat zwierzęcy typowy dla Europy Środk. (m.in. jelenie, sarny, dziki, kozice), mocno przetrzebiony.
GOSPODARKA: trzecia (po USA i Japonii) potęga gospodarcza świata, dostarcza ok. 6% produktu światowego brutto; wysoko rozwinięty przem. metalowy, maszynowy (obrabiarki, maszyny górnicze, transportery, tabor kolejowy), samochodowy (Volkswagen, Opel, Daimler-Benz, Mercedes-Benz, BMW, Ford), chemiczny (tworzywa sztuczne, kauczuk syntetyczny, farby i lakiery, nawozy, sztuczne włókna; koncerny Hoechst, BASF), fotochemiczny (ORWO, AGFA), elektroniczny (Siemens, AEG-Telefunken), gospodarstwa domowego, poligraficzny (König-Bauer, Planeta, Mann), optyczny (Zeiss, Pentacon), farmaceutyczny (Bayer), karbochemiczny, ceramiczny, lekki, odzieżowy, papierniczy, piwowarski (I miejsce w świecie, 5 tys. gat.); wielkie huty żelaza i metali nieżelaznych (V miejsce na świecie w produkcji stali; Krupp, Thyssen, Mannesmann), a także rafinerie ropy naft. połączone naftociągami z Marsylią, Genuą, Triestem, Rotterdamem oraz Rosją; znaczący przem. stoczniowy, gł. porty: Hamburg, Brema, Lubeka, Wilhelmshaven, Kilonia, Rostock; 28,5% energii dostarczanej przez 19 elektrowni atomowych - wszystkie mają być zamknięte do 2021 (w 2003 przystąpiono do demontażu pierwszej, liczącej 31 lat); bogate zasoby węgla kam. i brunatnego, rud żelaza, cynku, ołowiu, mniejsze ropy naft. i gazu ziemnego; gł. centra przem. w Zagłębiu Ruhry i Saary, Frankfurt n. Menem, Berlin, Monachium, Hamburg; podstawą wysokiego poziomu techniki badania naukowe stosowane i rozwojowe, w 90% finansowane przez przem., a zarazem scentralizowane w skali państwa, zarządzane poprzez Federalne Ministerstwo do Badań Nauk., utworzone 1965; wspiera je Niem. Wspólnota Badawcza z siedzibą w Bonn, Stowarzyszenie Fundatorów na Rzecz Nauki Niem. z siedzibą w Essen, Tow. Popierania Nauki im. Maxa Plancka z siedzibą w Getyndze; nadto 6 regionalnych akad. nauk, 61 uniwersytetów (najstarszy w Heidelbergu, zał. 1386), blisko 200 innych wyższych uczelni, kilkaset instytutów nauk.; wysoko rozwinięte rolnictwo (użytki rolne zajmują 54% pow. kraju, zatrudnienie 3,1%); uprawa jęczmienia (2. miejsce w świecie), owsa, pszenicy, żyta, buraków cukrowych, ziemniaków, roślin pastewnych, rzepaku, chmielu, tytoniu, znaczące sadownictwo i warzywnictwo; na płd. i wzdłuż Renu uprawa winorośli; rozwinięta hodowla trzody chlewnej, bydła i drobiu dostarcza 70% wartości prod. rolnej; na terenie b. RFN dominuje gospodarka farmerska (10-15 ha), w b. NRD - kilkusethektarowe gospodarstwa, obecnie prywatyzowane; rozwinięte rybołówstwo morskie, gł. porty rybackie: Bremerhaven, Cuxhaven, Rostock; sieć kolejowa najgęstsza w świecie (12,4 km na 100 km2), b. gęsta drogowa (140 km na 100 km2), 11 tys. km autostrad; wysoki poziom motoryzacji; znacząca rola transportowa żeglugi śródlądowej i komunikacji lotniczej; międzynar. porty lotnicze: Frankfurt n. Menem (drugi w Europie po Heathrow w Londynie, ponad 30 mln pasażerów rocznie), Berlin, Kolonia-Bonn, Hamburg, Monachium, Düsseldorf; spore wpływy z turystyki; w wymianie handlowej (10% obrotów międzynar.) N. zajmowały po USA II miejsce w świecie (2003).
SAKSONIA, SAARBRÜCKEN, HALOWY KOŚCIÓŁ, MEKLEMBURGIA, LIPPE-SEITENKANAL, DOBRE MIASTO, HUNTE, ŁĘKNICA, PLEBISCYTY W POLSCE 1920-21, RÜSSELSHEIM