Jean Jacques (1712-78)
urodzony w Genewie myśliciel francuski, centralna postać oświecenia; po przeniesieniu się do Paryża utrzymywał się początkowo z lekcji i przepisywania, zbliżył się do koła encyklopedystów; skandal, jaki wywołały jego dzieła i jego psychiczna nadwrażliwość, nerwowość i podejrzliwość sprawiły, że musiał uciekać do Szwajcarii (próby zaproszenia R. do Polski nie powiodły się). Uważał, że cywilizacja jest złem, które można przezwyciężyć poprzez powrót do natury - unaturalnienie życia; społeczeństwo powstało poprzez umowę społeczną (contract social), idealną formą rządu jest ta, w której o wszystkim rozstrzyga walne zebranie obywateli. Przeciwstawiając naturę kulturze uważał, że rozwój tej ostatniej doprowadził do wypaczenia człowieka, który na początku zupełnie dobry stał się zły, spontaniczna dobroć została zastąpiona obłudą skrywającą egoizm. Odejście od stanu natury dokonało się wskutek powstania nierówności społecznych, uprzywilejowania jednych kosztem drugich; początek nierówności spowodował podział pracy i pojawienie się własności prywatnej, pogłębione zostały zaś poprzez nierówność wobec prawa i podział na sprawujących władzę i jej pozbawionych; teza, że ludzie są równi prowadziła R. do wniosków, że dobre prawo winno nie tylko wzmacniać równość, ale niszczyć nierówności. Koncepcja R. dopuszczająca przymusowe podporządkowanie jednostki ogółowi (woli powszechnej) i ograniczanie wolności przez państwo sprawia, że niekiedy uważa się R. za prekursora totalitaryzmu rewolucyjnych dyktatur. R. postulował wprowadzenie religii obywatelskiej, w której kult Boga łączy się z umiłowaniem praw i spełnianiem obywatelskich obowiązków; w pedagogice rozwinął koncepcję wychowania poprzez spontaniczną ewolucję duchową dziecka od wewnątrz. W ostatnich latach życia ulegał napadom ostrej manii prześladowczej. Gł. dzieła: Rozprawa o naukach i sztukach, Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi, List do Woltera o Opatrzności, Nowa Heloiza, List do d`Alemberta o widowiskach, Emil, czyli o wychowaniu, Umowa społeczna, czyli zasady prawa politycznego, Wyznania i Uwagi o rządzie polskim i jego projektowanej reformie (opublikowane pośmiertnie 1782); także 2 opery, rozprawa o muzyce.
LIST, OPINIA PUBLICZNA, DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA, TURSKI, LUD, NATURA LUDZKA, LIGNE, WORDSWORTH, SENTYMENTALIZM, UMOWA SPOŁECZNA