(gr. philomaths = przyjaciel, miłośnik nauk; philretos = miłośnik cnoty)
tajny związek założony przez zaprzyjaźnionych studentów Uniwersytetu Wileńskiego 1 X 1817 (J. Jeżowski, A. Mickiewicz, T. Zan, O. Pietraszkiewicz, E. Połuszyński, B. Suchecki); miał charakter koła naukowego, młodzież czytała własne oryginalne utwory lit., tłumaczenia, referaty z różnych dziedzin. Szczególną popularnością cieszyła się wśród przyjaciół Mickiewiczowska Pieśń filaretów. W kolejnych latach (1817-23) przyjęto do związku J. Czeczota, J. Kowalewskiego, T. Łozińskiego, F. Malewskiego, Z. Nowickiego, D. Chlewińskiego, M. Chodźkę, W. Budrewicza, I. Domejkę, K. Piaseckiego, J. Sobolewskiego, S. Kozakiewicza; wszystkich członków połączyły ideały niepodległościowe. Pracę młodzieży akademickiej przerwało śledztwo (wiosną 1822) zarządzone przez władze uniwersyteckie i carskie na osobisty rozkaz N. Nowosilcowa. Proces wytoczono stu ośmiu oskarżonym za poezję niepodległościową, wyrok sądu z 1824 r. skazywał członków tajnego związku na dozór policyjny, więzienia i zesłanie w głąb Rosji; z uniwersytetu usunięto profesorów M. Bobrowskiego, I. Daniłowicza, J. Gołuchowskiego i J. Lelewela.
- filomaci i filareci, studenci i absolwenci...
- FILOMACI, (gr. = miłośnicy nauki)...
- Towarzystwo Filomatów, tajna organizacja studencka,...