(gr. lirykós = lirowy, liryczny, od lra = lira)
jeden ztrzech rodzajów lit., którego rozwój (związek zmuzyką, rytmem) jest obecny wlit. od antyku do współczesności, wktórym liryzm jest nadrzędną kategorią estetyczną wypowiedzi, zakłada ekspresję, subiektywność, poetyckość języka, obrazowość, metaforykę iinne środki stylistyczne. Tematem l. są najczęściej wewnętrzne przeżycia, odczucia, emocje, osobiste wyznania iprzemyślenia człowieka, wypowiedziane wformie monologowej, osilnym nacechowaniu subiektywnym (w funkcji jęz. poetyckiego lub ekspresywnego). Wyróżnikami wypowiedzi lirycznej (wg współczesnej teorii lit.) są: a) podmiot liryczny, "ja liryczne", b) sytuacja liryczna, c) monolog liryczny (jako sposób przekazywania myśli, uczuć itp.), d) konstrukcja stylistyczno-językowa wypowiedzi (naturalną skłonnością l. jest tworzenie jęz. poezji, wieloznaczności, jęz. metaforycznego). Ztego punktu widzenia rozróżnimy: l. bezpośrednią, np. wpoezji ks. Twardowskiego czy wElegiach duinejskich R.M. Rilkego; l. pośrednią, wktórej sytuacja wyznania ma charakter bezosobowy, często obecne są wniej elementy narracji lub wywodu dyskursywnego, np. wstaropolskiej liryce maski czy roli; l. opisową, wktórej wyznanie jest na drugim planie, wypiera je opis, kreowanie krajobrazu, pór roku, np. wwierszu sentymentalnym Do Justyny tęskność na wiosnę F. Karpińskiego; l. sytuacyjną, której autor nawiązuje także do elementów narracyjnych, dialogowych, pojawiają się bohaterowie liryczni, jak np. wsielance Laura iFilon F. Karpińskiego; l.inwokacyjną, "ty liryczne", wktórej wypowiedź skierowana jest wstronę konkretnego adresata (w 2. os. l. poj.), także pojęcia, zjawiska, np. whymnach Do Afrodyty Safony, wformie klasycznej ody, np. Do Matki Polki A. Mickiewicza; l. podmiotu zbiorowego, "my", "nas", "nam" liryczne (l. mn. zaimków osobowych), odnoszącego się do grupy ludzi, związana jest zemocjami, ideami, np. Wy, którzy Rzecząpospolitą władacie… J. Kochanowskiego, Do młodych A. Asnyka. Do czasów klasycyzmu (do XVIII w.) wlit. europ. istniał kanon gatunków lirycznych, ukształtowanych wtradycji antycznej: gr.-rzym., bibl. (także pojedyncze strofy poezji japońskiej: haiku, tanka, indyjskie ibliskowschodnie czterowiersze), należą doń epigramat, fraszka, anakreontyk, epitafium, elegia, oda, pean, hymn, psalm, dytyramb, tren, pieśń, sonet, madrygał; od romantyzmu (XIX w.) do współczesności l. pojmuje się jako indywidualną ekspresję przeżyć wewnętrznych człowieka, stąd pojawiły się wewnątrz tego rodzaju lit. nowe odmiany gatunkowe: ballada, poemat dygresyjny, powieść poetycka; ze względu na temat wyznań bohatera lirycznego: l. refleksyjna, np. Żeglarz A. Mickiewicza, l. filozoficzna, np. sonety Nad głębiami A. Asnyka, l. pejzażowa, np. Liryka tatrzańska
K. Przerwy Tetmajera, l. miłosna, np. Pocałunki M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, l. religijna, np. Modlitwa do Najświętszej Panny Z. Krasińskiego, l. intelektualna, np. Coś ty Atenom uczynił Sokratesie C. Norwida, l. patriotyczna, np. Pieśń oziemi naszej W. Pola, l. agitacyjna, np. Oda na cześć kultury łacińskiej L.H. Morstina, l. polityczna, np. Uchodźcy A. Zagajewskiego, l. obywatelska, np. Do prostego człowieka J. Tuwima, l. autobiograficzna, np. Elegia na odejście pióra atramentu lampy Z. Herberta. We współcz. rozumieniu l. jest synonimem poezji.
- liryka, uprawiać lirykę refleksyjną,...
- LIRYKA, jeden z trzech podstawowych...
- Liryki lozańskie, (1839-40)