- prąd ideowy, lit. iartystyczny ukształtowany wEuropie
w 1. poł. XIX w., wPolsce od 1822 (wyd. It. Poezji A. Mickiewicza) do powstania styczniowego (1863); swoim zasięgiem objął ideologię, filozofię, politykę, obyczajowość, literaturę isztukę. Istotę nowego sposobu myślenia stanowiła antynomia, przeciwstawianie uczucia irozumu, "prawd żywych" i"prawd martwych", natury icywilizacji, efektem był bunt jednostki wobec zastanego porządku świata. Wybitna jednostka miała moc sprawczą przekształcania rzeczywistości ( indywidualizm), dzieje narodów pojmowano jako element uniwersalnego dążenia ludzkości do postępu ( historyzm). Jednym ze źródeł r. była idealistyczna filozofia F. W. Schellinga, natomiast zasady estetyki stworzyli bracia A.W. iF. Schleglowie odrzucając klasyczne przedziały między sztukami, kategoriami estetycznymi igatunkami lit. Twórcy r. sięgnęli do tradycji średniowiecza ibaroku, docenili kulturę ludową, fascynowali się światem orientalnym, stworzyli obraz poety-geniusza, który dzięki nieograniczonej wyobraźni potrafi rozpoznać iujawnić prawdę absolutną. Literatura isztuka odwoływały się do pierwiastków irracjonalnych, fantastycznych, oddziaływały silnymi środkami ekspresji ( frenetyzm), gloryfikowały wyobraźnię. Przekształcono stare gat. lit. (np. powieść) istworzono nowe (np. balladę, powieść poetycką, poemat dygresyjny, dramat romantyczny), wykreowano nowy typ bohatera lit.
( bohater romantyczny). WAnglii lit. r. zapowiadały m.in. Pieśni Osjana J. Macphersona iballady ludowe Th. Percy’ego, na lit. pol. ogromny wpływ wywarli G.G. Byron i W. Scott. WNiemczech prekursorski charakter miały utwory J. W. Goethego (Cierpienia młodego Wertera) i F.Schillera (Zbójcy), autorzy zaś traktowani byli przez pol. romantyków jako reprezentanci dojrzałego r. Do najwybitniejszych przedstawicieli franc. należeli m.in. V. Hugo,
A. de Musset, Stendhal; wRosji nowe tendencje znalazły wyraz wtwórczości A. Puszkina, M. Lermontowa, N.Gogola. Znaczące miejsce wkształtowaniu nowego oblicza lit. pol. miała ogłoszona przez K. Brodzińskiego rozprawa Oklasyczności iromantyczności tudzież oduchu poezji polskiej (1818), jednakże przełomowym wydarzeniem było wydanie It. Poezji A. Mickiewicza (1822) - rodzaju manifestu młodego pokolenia. Najważniejszym twórcą lit. r. gloryfikującej "czucie iwiarę" jako jedyne narzędzia poznania był A. Mickiewicz, wpoczątkowym okresie tworzyli również A. Malczewski, S. Goszczyński i B. Zaleski, komedie obyczajowe publikował też A. Fredro. Po klęsce powstania listopadowego (1831) dużym ośrodkiem pol. życia kulturalnego stał się Paryż, na emigracji prócz A. Mickiewicza tworzyli J. Słowacki i Z. Krasiński, E. Januszkiewicz otworzył pol. księgarnię idrukarnię (1835), powstała Biblioteka Polska (1838), zteorią mistyczną wystąpił A. Towiański (1841), ukazywało się wiele czasopism (m.in. "Pielgrzym Polski", "Demokrata Polski", "Trzeci Maj"). Niedoceniona pozostała wśrodowisku emigracyjnym twórczość C. Norwida. Na ziemiach poszczególnych zaborów żyli itworzyli m.in. W. Pol, K. Ujejski, N. Żmichowska, T. Lenartowicz, J.I. Kraszewski, W. Syrokomla, H. Rzewuski. Znaczącą pozycję zdobyły czasopisma "Tygodnik Literacki", "Orędownik Naukowy" - Poznań, "Przegląd Naukowy", "Biblioteka Warszawska" - Warszawa, " Athenaeum" - Wilno oraz dziennik "Kurier Warszawski".