(franc. sentiment = uczucie, czucie)
prąd literacki, jedno zgł. (obok klasycyzmu i rokoka) europ. zjawisk lit. XVIII w., wtym pol. stanisławowskiego oświecenia; wylansowany dzięki tytułowi powieści L. Sterne’a Podróż sentymentalna. J.J. Rousseau Wyznania, Nowa Heloiza, S. Ri-chardsona Pamela kreowały nowy typ bohatera lit.: obdarzonego szczególną wrażliwością uczuć (synonim czułostkowości, płaczliwości), żyjącego na łonie natury, zdala od cywilizacji miasta, człowieka, dla którego zasadniczą treścią życia jest świat uczuć inamiętności
(np. F. Karpińskiego Powrót zWarszawy na wieś, 1784). S. uprzywilejował twórczość liryczną, znajdując najdoskonalszą artystycznie realizację wtakich gat., jak: sielanka, pieśń, elegia, oda, duma, tworząc własną normę intymności: nieodwzajemnione uczucia, rozstanie, tęsknota, żal, smutek, rozpamiętywanie wmelancholijnej kontemplacji; tak rozumiany s. najwnikliwiej oddawali
F. Karpiński, zwany poetą "czułego serca", oraz F.D. Kniaźnin (poetą może być tylko ten, kto ma serce czułe, nie skażone iwyzwolone od konwencji kulturowych) realizujący dwie podstawowe zasady: czułość utożsamianą zdelikatnością, tkliwością iprostotą, wyrażoną wkształcie kompozycyjnym ijęz.-stylist. utworów, oraz powrót do natury ukazany wzorcowo w sielankach będących sentymentalną interpretacją mitu arkadyjskiego, przeciwstawiającą sielskie, szczęśliwe dzieciństwo dojrzałości przynoszącej człowiekowi klęskę ideałów. S. rozwijał się głównie na prowincji, wośrodku puławskim ( Puławy, "republika poetów"). Twórczość lit. skupiła się wokół wewnętrznych przeżyć człowieka opartych na wzajemnej sympatii, zrozumieniu iszczerej refleksji nad miejscem człowieka wświecie; znalazł także odbicie wpowieści sentymentalnej, wdramie mieszczańskiej, wtwórczości publicystycznej, wyraźnie korespondując zmyślą filoz., dla której gł. przedmiotem obserwacji idociekań jest człowiek jako osobowość rozdarta między tym, co wniej pierwotne (czułość ipotencjalna dobroć), itym, co nabyte, wyedukowane. Diagnoza owyobcowaniu człowieka budziła wtwórcach przekonanie opotrzebie obrony indywidualnej miary prawdy, szczerości uczuć, wrażliwości, bogactwa skali odczuć, np. wpowieści M. Wirtemberskiej Malwina, czyli domyślność serca, L. Kropińskiego Julia iAdolf, F. Bernatowicza, W.Bogusławskiego iK. Brodzińskiego. Motywy itematy lit. s. znalazły wyraz iw innych dziedzinach sztuk pięknych, np. wmalarstwie, muzyce, stając się elementem mody zwł. wśrodowiskach magnackich. Zczasem jednoznaczność iwyrazistość utworów s. uległy konwencjonalizacji, stereotypom. S. jako prąd lit. zapowiedział preromantyzm, inspirował też lirykę wpełni romantyczną.
- sentymentalizm, prąd lit. i jedno z...
- SENTYMENTALIZM, kierunek umysłowy i...
- KOSTKIEWICZOWA, Teresa (ur. 1936)