– jedną z form r. jest referendum akcesyjne podejmowane w celu uzyskania zgody społeczeństwa na przystąpienie krajów kandydujących do Unii Europejskiej. W trakcie obecnego rozszerzenia niemal wszystkie kraje kandydujące zdecydowały się na wystąpienie do społeczeństwa z prośbą o wyrażenie akceptacji na przystąpienie do Unii. Najwcześniej 8 marca 2003 zagłosowali mieszkańcy Malty. Referendum, przy bardzo wysokiej frekwencji 91%, wygrali zwolennicy wstąpienia Malty do Unii Europejskiej. Zdobyli oni 54 % poparcie, natomiast przeciwnicy reprezentowali 46% społeczeństwa. Wyniki r. były jednak niewiążące dla rządu, ponieważ decyzje w sprawie akcesji podjął maltański parlament (nastąpiło to 14 lipca 2003 przy 34 głosach „za”, procesowi akcesji sprzeciwiło się 25 posłów reprezentujących opozycyjną Partię Pracy). 23 marca r. w sprawie akcesji przeprowadziła Słowenia, odbyło się ono wraz z r. w sprawie przystąpienia do NATO, mimo że konstytucja nie wymaga przeprowadzenia r. w tych kwestiach. Przy frekwencji wynoszącej 60,29% za członkostwem w Unii Europejskiej opowiedziało się 89,61% obywateli, przeciwko wypowiedziało się tylko 10,39% głosujących. Za wejściem do NATO głosowało 66% obywateli, przeciwnych przynależności do NATO było 33,98%. Dodatkowo na mocy porozumienia pomiędzy partiami jego wyniki będą traktowane jako wiążące, chociaż zgodnie z obowiązującym prawem r. ma charakter konsultacyjny. 12 kwietnia Węgry wystąpiły do swojego narodu z pytaniem: „Czy zgadzasz się z tym, że Republika Węgier powinna stać się członkiem Unii Europejskiej?”. Pozytywnie na to pytanie odpowiedziało 83,76% uprawnionych do głosowania, negatywnie natomiast 16,24% Węgrów. Frekwencja wyniosła 45,65%. W dniach 10–11 maja odbyło się r. na Litwie. Jego wynik był wiążący pod warunkiem, że udział w nim wzięła co najmniej połowa uprawnionych do głosowania. Litwini na pytanie: „Czy popierasz członkostwo Republiki Litewskiej w Unii Europejskiej?” w przeważającej większości odpowiedzieli pozytywnie (91%), przeciwko opowiedziało się niespełna 9% głosujących. Frekwencja przekroczyła wymagany próg i wyniosła ponad 64%. 16–17 maja odbyło się r. na Słowacji, jest ono wiążące. Wymogiem jest 50% kworum, w przypadku mniejszej frekwencji ponowne r. można zorganizować dopiero za trzy lata. Na pytanie: „Czy zgadzasz się z tym, aby Republika Słowacka stała się państwem członkowskim Unii Europejskiej?” pozytywnie odpowiedziało 92,46% Słowaków, a tylko 6,20% wyraziło przeciwne zdanie. Frekwencja wyniosła 52,15%. W dniach 15–16 czerwca r. miało miejsce w Czechach, jego wyniki bez względu na frekwencje są dla rządu wiążące. Aby Czechy mogły przystąpić do Unii Europejskiej, ponad połowa głosujących musiała odpowiedzieć twierdząco na zadane pytanie: „Czy zgadzasz się, żeby – zgodnie z Traktatem Akcesyjnym pomiędzy Republiką Czeską a Unią Europejską – Czechy stały się członkiem Unii Europejskiej?”. To pierwsze w historii kraju referendum przyniosło następujące wyniki: za wejściem Republiki Czeskiej do Unii Europejskiej opowiedziało się 77,33% głosujących, przeciw było 22,67%. Frekwencja wyniosła 55,21%. W Polsce r. odbyło się w dniach 7–8 czerwca 2003. Na postawione pytanie: „Czy wyraża Pani/Pan zgodę na przystąpienie Rzeczpospolitej Polskiej do Unii Europejskiej?” pozytywnie odpowiedziało 3 516 612 obywateli, co stanowi 77,45% ważnych głosów, odpowiedzi negatywnych było 936 012 czyli 22,55% głosów ważnych. Frekwencja wyniosła 58,85%. W związku z artykułem 90 ust. 3 i artykułem 125 ust. 3 Konstytucji RP oraz z art. 73 ust. 1 z dnia 14 marca 2003 wynik r. jest wiążący. Na podstawie tych wyników oraz zgodnie z art. 73 ust. 2 ustawy o referendum ogólnokrajowym prezydent RP uzyskał zgodę na ratyfikację Traktatu Akcesyjnego. 14 września 2003 odbyło się r. w Estonii. Aby je przeprowadzić, deputowani przyjęli ustawę o zmianie konstytucji, wynik r. został potraktowany jako wiążący, nie był wymagany minimalny próg frekwencji. 20 września 2003 – Łotwa: konstytucja łotewska zakazuje przeprowadzania r. m.in. w sprawie umów międzynarodowych. W związku z tym Parlament uchwalił odpowiednią poprawkę do konstytucji, na mocy której r. miało być wiążące pod warunkiem 50% frekwencji. R. nie odbyło się jedynie na Cyprze, ponieważ konstytucja tego kraju nie przewiduje instytucji r. (14 lipca 2003 56-osobowy cypryjski parlament wyraził zgodę na przystąpienie podzielonej wyspy do Unii Europejskiej).
referendum akcesyjne
Słownik Unii Europejskiej