Latvija
LUDNOŚĆ. Skład etniczny: 58,1% Łotyszów, 29,3% Rosjan, 4% Białorusinów, 2,6% Ukraińców, 2,5% Polaków, 3,5% innych (w Rydze 43,4% Rosjan i 41,5% Łotyszów); gęstość zaludnienia 36 osób/km2; w miastach zamieszkuje 71% ludności; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 64 lata, kobiety - 75 lat; wyznania (szacunkowo): 55% luteranie, 24% katolicy, 9% prawosławni.
USTRÓJ. Republika reaktywowana 1991; głową państwa - na podstawie konstytucji z 1922, reaktywowanej i zmodyfikowanej 1993 i 1997 - prezydent wybierany przez parlament na 4 lata; parlament jednoizbowy (Saeima), 100 czł. wybieranych w wyborach powszechnych na 4 lata; kraj dzieli się na 26 dystryktów i 7 okręgów miejskich.
WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. nizinne, rzeźba terenu polodowcowa ze wzgórzami morenowymi; na zach. Pojezierze Kurlandzkie (wys. do 184 m), na wsch. Pojezierze Inflanckie (najw. wzniesienie w kraju - Gaizina 311 m), na płd. Pojezierze Latgalskie; klimat umiarkowany, ciepły, morski; średnia temp. stycznia od -2oC na wybrzeżu, do -7oC w głębi kraju, lipca ok. 17oC; średnia roczna suma opadów 600 do 800 mm; gęsta sieć rzeczna, bezwartościowa dla żeglugi ze względu na mielizny, gł. rz. Dźwina, Lelupa, Gauja, Windawa; ok. 3 tys. jezior, zajmujących 1,6% pow. kraju; najw. Raźno, Engure, Burtnieku, Łubań, Lipawskie; lasy gł. iglaste (sosna i świerk) zajmują 40% pow.; znaczne obszary bagienne i torfowiska (6% pow.).
GOSPODARKA. Kraj przemysłowo-roln.; rozwinięty przem. elektromaszynowy, taboru kolejowego, lekki, chemiczny, papierniczy, drzewny, materiałów budowlanych; rozwinięte rybołówstwo i przetwórstwo ryb; podstawą rolnictwa hodowla bydła i trzody chlewnej oraz zwierząt futerkowych; rozwinięte pszczelarstwo; uprawa żyta, pszenicy, jęczmienia i owsa, roślin pastewnych i ziemniaków; dobrze rozwinięta sieć kolejowa, gorzej drogowa; spore znaczenie komunikacji morskiej, gł. porty: Ryga, Windawa, Lipawa; kilkanaście szkół wyższych, w tym uniw. w Rydze (zał. 1919).
HISTORIA. Dzieje do połowy XVI w. Inflanty; 1561 po sekularyzacji Zakonu Inflanckiego część wsch. we władaniu Polski i Litwy, część zach. (Kurlandia i Semigalia) przejęta przez ostatniego mistrza zakonu G. Kettlera w dziedziczne lenno; po wojnie polsko-szwedzkiej zakończonej pokojem w Oliwie 1660 większa część Inflant przypadła Szwecji, w Polsce pozostała Lagtalia ze stol. w Dyneburgu; po wojnie północnej 1721 część szwedzka została włączona do Rosji, której 1772 przypadła również część polska (w I rozbiorze) oraz po III rozbiorze 1795 Kurlandia; szlachta inflancka otrzymała stosunkowo szeroką autonomię, m.in. samorząd stanowy (Landtag); 1817–19 zniesiono poddaństwo osobiste chłopów, prowadząc równocześnie politykę rugowania ich z ziemi, przyłączanej do wielkich folwarków; 1849 carat wstrzymał ten proceder, wprowadzając 1863 i 1868 samorząd wiejski i likwidację pańszczyzny; napływ chłopów do miast przyspieszył rozwój kapitalizmu, Ryga stała się ważnym portem, równocześnie rósł antagonizm na tle pierwszorzędnej roli odgrywanej tam przez Niemców (m.in. w gildiach, urzędach, sądownictwie); pod koniec XIX w. wzrost świadomości narodowej Łotyszów, powstał "ruch młodołotewski" związany z pierwszymi narodowymi czasopismami: "Rigas Lapas", "Pēterburgas Avīzes", "Dienas Lapa"; zawiązywały się stowarzyszenia, spółki handlowe, spółdzielnie itp., gdzie zarówno robotnicy, jak i kapitał był wyłącznie łotewski; rewolucja 1905–07 na Ł. w znacznym stopniu była skierowana przeciw oligarchii niem. (niszczono zamki i dwory baronów niem.); 1918–20 na zmianę Niemcy i Rosja zajmowały Rygę proklamując niepodległość Łotwy, co 1922 stało się faktem; w tymże roku uchwalono demokratyczną konstytucję i znacjonalizowano niem. majątki rolne; 1934 prawicowy przewrót pod kierownictwem zasłużonego dla Ł. w walkach o niepodległość K. Ulmanisa, rozwiązanie parlamentu, zakaz działalności partii polit., rządy dyktatorskie; 1940 na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow Ł. została zajęta przez wojska radzieckie; 30 tys. Łotyszów zesłano na Syberię; 1941–44 okupacja niem. połączona z eksterminacją Żydów; po wojnie i zajęciu Ł. przez ZSRR przeprowadzono przymusową kolektywizację, prześladowano Kościół ewangelicki, nadal trwały deportacje ludności miejscowej i kolonizacja ros., co doprowadziło do niskiego wskaźnika (52%) ludności rodzimej na Ł.; 1988 zawiązał się Front Ludowy domagający się niepodległości; w przeprowadzonym III 1991 referendum 74% ludności (także pochodzenia niełotewskiego) opowiedziało się za niepodległością, proklamowaną 21 VIII 1991 (w dzień po nieudanym puczu Janajewa w Moskwie); Ł. przyjęła orientację prozachodnią, prowadzi politykę współpracy z pozostałymi postradzieckimi republikami nadbałtyckimi (porozumienie o wolnym, bezcłowym handlu z Litwą i Estonią) oraz ze Szwecją; prez. od 1993 G. Ulmanis, od 1999 Vaira Vike-Freiberga (2003 wybrana przez parlament na II kadencję); prawo wyborcze przysługiwało początkowo tylko obywatelom Ł. sprzed 17 VI 1940 i ich potomkom, co było przedmiotem konfliktu z Rosją, występującą w imieniu ludności napływowej, na ogół ros. pochodzenia (po 1994 problemy narodowościowe rozwiązano); kolejne i często się zmieniające rządy koalicyjne kontynuowały negocjacje akcesyjne do UE; w wyborach parlamentarnych X 2002 zwycięstwo odniosła centroprawicowa partia Nowe Czasy zał. przez b. szefa banku centralnego Ainarsa Repąego (26 mandatów w 100-osobowym parlamencie), który został premierem i zintensyfikował program reform liberalnych, dostosowujących Ł. do wejścia do UE; w referendum akcesyjnym (2003) wzięło udział 72,5% uprawnionych; za wstąpieniem było 67% głosujących; II 2004 Repše podał się do dymisji (gdy parlament wbrew woli rządu przeforsował podwyżki dla nauczycieli); premierem został Indulis Emsis; 1 V 2004 Ł. przyjęta do Unii Europejskiej; 2005 parlament Ł. większością głosów uchwalił deklarację, w której żąda od Rosji odszkodowań za lata okupacji w kwocie 60 do 100 mld dol; X 2006 wybory parlamentarne wygrała centro-prawicowa koalicja rządząca premiera Aigarsa Kalvitisa; III 2007 podpisanie traktatu granicznego z Rosją; XII 2007 premier podał się do dymisji, miesiąc po manifestacjach wywołanych zdymisjonowaniem szefa urzędu antykorupcyjnego KNAB Aleksejsa Loskutovsa (premier przekroczył wtedy swoje uprawnienia). Następcą został Ivan Godmanis, który nie poradził sobie z kryzysem gosp. i na poczatku 2009 ustąpił po masowych demonstracjach obywateli. Ostre reformy budżetowe i politykę zaciskania pasa zrealizował Valdis Dombrovskis (jego dziadek był Polakiem), a jego koalicja rządowa utrzymała się u władzy po wyborach 2010.
GORBUNOWS, VALMIERA, GAUJA, WSPÓLNOTA NIEPODLEGŁYCH PAŃSTW, RYSKA ZATOKA, INFLANTY, VENTSPILS, DŹWINA, POŁĄGA, DYNEBURG