– jest to umowa międzynarodowa zawarta między dotychczasowymi i nowymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Stosuje się do niej Konwencję wiedeńską o prawie traktatów z 23 maja 1969. Od 1 listopada 1993 obowiązuje nowa procedura przyjmowania członków Unii. Wprowadził ją artykuł 49 (dawny art. O) Traktatu o Unii Europejskiej, który brzmi: „Każde państwo europejskie może ubiegać się o status Członka Unii. Swój wniosek składa do Rady, która działa jednomyślnie po konsultacji z Komisją i po otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego, który działa bezwzględną większością swoich członków”. Zgodnie z artykułem 49, przedmiotem umowy są warunki przystąpienia nowych państw do Wspólnoty, ustalone w trakcie negocjacji akcesyjnych w trzydziestu jeden obszarach negocjacyjnych oraz spowodowane tym procesem zmiany w traktatach, na których opiera się Unia. Cały dokument składa się z dwóch części: Traktatu o przystąpieniu nowych państw i Aktu akcesji. Właściwy traktat o przystąpieniu jest dokumentem zwięzłym (w wersji angielskiej zajmuje osiem stron maszynopisu) składającym się z preambuły i trzech artykułów. W pierwszej części dokumentu wymienia się strony traktatu, czyli dotychczasowe państwa członkowskie i kandydujące, następnie lista głów państw krajów członkowskich i kandydujących: 3 królów, 3 królowe, 18 prezydentów oraz 1 książę. Preambuła rozpoczyna się słowami: „ZJEDNOCZENI pragnieniem kontynuowania realizacji celów Traktatów, na których oparta jest Unia Europejska, ZDECYDOWANI w duchu tamtych Traktatów kontynuować proces tworzenia ściślejszej unii między narodami Europy na zbudowanych już podstawach, [...], POSTANOWILI za wspólną zgodą ustalić warunki przyjęcia i zmian Traktatów, na których oparta jest Unia Europejska [...]”. Najważniejsze postanowienie TA stanowi artykuł 1, na jego mocy, państwa kandydujące stają się członkami Unii Europejskiej i stronami traktatów, na których jest oparta. Zgodnie z artykułem 2 traktat wejdzie w życie 1 maja 2004 pod warunkiem, że wszystkie państwa członkowskie i co najmniej jedno państwo kandydujące złożą dokumenty ratyfikacyjne depozytariuszowi, którym jest rząd Republiki Włoskiej (w Rzymie w budynku Ministerstwa Spraw Zagranicznych znajdują się traktaty założycielskie Wspólnot, wszystkie ich modyfikacje oraz wszystkie dotychczasowe traktaty akcesyjne). W artykule tym przewidziano też specjalną procedurę w przypadku, gdy którekolwiek z państw nie złożyło w wymaganym czasie wszystkich dokumentów. Ostatni artykuł 3 mówi, że traktat sporządzony zostanie w jednym oryginalnym egzemplarzu w 22 językach, które staną się oficjalnymi językami Unii. Zasadniczą merytoryczną część TA stanowią warunki przystąpienia krajów kandydujących do Unii i wiążące się z tym procesem zmiany traktatów, na których opiera się Unia. Te kwestie uregulowane są w drugiej części traktatu – Akcie akcesji. Jest on bardzo rozbudowany, w wersji angielskiej liczy 6 tys. stron, z czego około tysiąca dotyczy Polski. W czterdziestu trzech rozdziałach opisano wyniki czterech lat negocjacji, które regulują znaczną część życia gospodarczego, społecznego czy politycznego kraju (są jednak sfery działalności państwa, w które Unia Europejska w ogóle nie ingeruje, np. stosunki państwo – kościół, kwestie moralne). Do tej części dołączono również aneks dotyczący restrukturyzacji polskiego przemysłu stalowego oraz trzydzieści osiem wspólnych lub jednostronnych deklaracji składanych przez poszczególne kraje. Polska dołączyła deklarację o regulowaniu kwestii o znaczeniu moralnym, deklarację interpretacyjną dotyczącą okresu przejściowego na ponowną rejestrację farmaceutyków obecnych na rynku polskim oraz deklarację o konkurencyjności polskiej gospodarki na rynku produkcji niektórych owoców. Prace redakcyjne nad tekstem traktatu trwały równolegle do negocjacji i rozpoczęły się jeszcze w marcu 2002. W czasie poprzednich rozszerzeń prace nad traktatem rozpoczynały się na krótko przed zakończeniem negocjacji i trwały kilkanaście tygodni. Po stronie Unii Europejskiej zasadniczą rolę odgrywa specjalna grupa robocza złożona z przedstawicieli państw członkowskich, Komisji Europejskiej oraz Sekretariatu Rady, która rozpoczęła działalność w marcu 2002. Ze strony polskiej koordynację prac redakcyjnych zapewnia główny negocjator, któremu pomagają powołany w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Zespół Roboczy ds. Traktatu Akcesyjnego oraz Przedstawicielstwo Rzeczpospolitej Polskiej przy Unii Europejskiej. 5 lutego 2003 Stały Komitet Przedstawicieli (COREPER) przyjął roboczą wersję traktatu w języku angielskim, a 10 lutego przesłał ją państwom kandydującym z prośbą o potwierdzenie jej do 13 lutego. Dalszy harmonogram prac zaproponowany przez Prezydencję grecką objął następujące działania: wydanie Opinii Końcowej przez Komisję Europejską – 19 lutego, przekazanie Parlamentowi Europejskiemu – 20 lutego, wydanie opinii przez Parlament – 9 kwietnia. Debata nad TA w Parlamencie Europejskim rozpoczęła się od posiedzenia komisji spraw zagranicznych, w dniach 18 i 19 marca deputowani wysłuchali raportu o zakończeniu negocjacji akcesyjnych z poszczególnymi państwami. Raport dotyczący Polski zaprezentował włoski deputowany Jan Gawroński. Decyzja Rady Unii Europejskiej w sprawie wniosków akcesyjnych kandydatów została wydana 14 kwietnia. Uroczyste podpisanie TA nastąpiło 16 kwietnia 2003 w Atenach. Stronę polską obowiązuje specjalna procedura o umowach międzynarodowych (ustawa z 14 kwietnia 2000), w myśl której zgodę na podpisanie TA wyraża w drodze uchwały Rada Ministrów. Zgodnie z ustawą podpisanie traktatu musiało być poprzedzone opracowaniem jego uzasadnienia, uzgodnieniami międzyresortowymi w sprawie projektu traktatu oraz przekazaniem sekretarzowi Rady Ministrów wniosku o udzielenie przez Radę Ministrów zgody na jego podpisanie. Ostatnim etapem była uchwała Rady Ministrów udzielająca zgody na podpisanie traktatu. Po podpisaniu, we wszystkich krajach kandydujących i członkowskich nastąpiła procedura ratyfikacyjna odbywająca się według wewnętrznych przepisów specyficznych dla każdego państwa. Obecne rozszerzenie jest piątym z kolei i jest szczególne z dwóch co najmniej powodów. Po pierwsze dotyczy tak dużej liczby państw, po drugie zaś, są to państwa wyzwolone spod dominacji Związku Radzieckiego, dla których wejście do Unii Europejskiej jest szansą na dołączenie do państw o gospodarce rynkowej i demokratycznym sposobie sprawowania władzy. Obecne rozszerzenie obejmuje dziesięć następujących państw: Polska, Czechy, Węgry, Estonia, Słowenia, Cypr, Malta, Słowacja, Litwa, Łotwa.
- referendum akcesyjne, – jedną z form r.(...)
- negocjacje akcesyjne, – jeden z elementów...
- opinia końcowa Komisji Europejskiej, – stanowisko Komisji...