jedno z najstarszych znanych ludzkości narzędzi, służące do krajania, cięcia, obróbki materiałów, walki i obrony; n. spotykane są począwszy od górnego ; pierwotnie wykonywane z długiego wióra krzemiennego, później z rozmaitych metali (np. brązu) i ich stopów (np. z hartowanej i ostrzonej stali), a także drewna i kości; n. znajdowały zastosowanie w pracach gospodarskich i produkcyjnych, a także praktykach kultowych i religijnych (np. specjalny n. używany w czasie obrzędu obrzezania w islamie i judaizmie); do czasów współczesnych n. znajdują się w wyposażeniu żołnierzy wszystkich armii, zwł. oddziałów specjalnych, służąc do walki wręcz (odmianami n. są sztylet i bagnet). W zmechanizowanej obróbce materiałów (drewna, metali, tworzyw sztucznych) używa się tzw. noży maszynowych: n. dłutowniczego - do obróbki wewn. powierzchni nieobrotowych i pow. kół zębatych; n. strugarskiego - do obróbki pow. płaskich i walcowych oraz stożkowych kół zębatych; n. zębatkowego - w kształcie zębatki lub koła z zębem strugającym, do nacinania kół zębatych walcowych i powierzchni ślimaków. W czasie zabiegów chirurgicznych używany jest współcześnie n. diatermiczny (jego ostrze, mające niekiedy kształt pętli, stanowi czynną elektrodę), który przecinając tkankę jednocześnie, w wyniku nagromadzenia się w ostrzu dużej ilości ciepła, powoduje koagulację białek tkankowych i zamknięcie światła małych naczyń krwionośnych, dzięki czemu można znacznie ograniczyć krwawienie w czasie zabiegu operacyjnego.
- nóż, sprawa stanęła na ostrzu...
- nóż, „wymagający nauczyciel”...
- nóż w mordę jeża, ‘przekleństwo’‘przekleństwo...