układ narządów służących do wymiany gazowej polegającej na pobierania tlenu zpowietrza lub wody oraz na usuwaniu zustroju dwutlenku węgla. Narządy te mogą mieć postać skrzeli, skrzelotchawek, tchawek, płucotchawek lub płuc. Skrzela występujące uwiększości zwierząt żyjących wwodzie przybierają rozmaite postacie. Np. uwieloszczetów iskorupiaków znajdują się upodstawy odnóży, przy czym uniektórych spośród tych ostatnich całe odnóża pełnią funkcję oddechową. Umięczaków małże mają skrzela wpostaci sieci, natomiast skrzelodyszne posiadają umieszczone wjamie płaszczowej skrzela grzebykowate. Uślimaków lądowych oraz większości słodkowodnych skrzela ulegają uwstecznieniu; funkcje oddechowe spełnia tzw. płuco skórne, które jest uchyłkiem jamy płaszczowej. Skrzelotchawki itchawki owadów tworzą układy silnie rozgałęziających się rurek isą zasilane wwodę lub powietrze oddechowe dzięki aktywności mięśni ciała, które podczas pracy powodują ściskanie lub rozciąganie ich ścian. Występującym wodwłokach pajęczaków płucotchawkom mogą towarzyszyć typowe tchawki. Ukręgowców wodnych u.o. ma postać skrzeli tworzących worki oraz nitkowate lub listkowate wyrostki. Ukręgowców lądowych wskład u.o. wchodzą drogi oddechowe ipłuca. Początkowy odcinek dróg oddechowych stanowią nozdrza zewnętrzne prowadzące do jamy nosowej. Upłazów jest ona krótka iotwiera się do początkowego odcinka jamy gębowej, natomiast uwiększości gadów iptaków jest nieco dłuższa, ajej ujście (nozdrza wewnętrzne) leży głębiej. Ukrokodyli issaków, uktórych występuje silnie rozwinięte wtórne podniebienie twarde, jama nosowa przechodzi wprzewód nosowo-gardzielowy. Przewód ten jest całkowicie oddzielony od jamy gębowej, co umożliwia swobodne oddychanie także wówczas, gdy jest ona wypełniona pokarmem lub wodą. Jego ujście (nozdrza wewnętrzne) otwiera się do gardzieli będącej wspólnym odcinkiem dla układu oddechowego ipokarmowego. Zgardzielą łączy się krtań prowadząca do tchawicy rozdzielającej się na dwa oskrzela główne idalej na coraz cieńsze iliczniejsze odgałęzienia kończące się oskrzelikami oddechowymi. Większe oskrzela mają budowę zbliżoną do tchawicy, awich ściankach również występują charakterystyczne niepełne pierścienie chrzęstne. Wmiarę zmniejszania się przekroju oskrzeli pierścienie rozpadają się na coraz mniejsze chrząstki, natomiast najcieńsze oskrzela wogóle nie mają elementów wzmacniających. Płuca ryb dwudysznych, płazów, gadów issaków mają budowę workowatą, natomiast uptaków - rurkowatą. Szczególnie dużą powierzchnię wymiany gazowej mają płuca ptaków issaków. Ptaki zawdzięczają ją niezwykle silnie rozgałęzionej sieci cieniutkich przewodów, ssaki - obecności pęcherzyków płucnych. Powierzchnia oddechowa przypadająca na 1 g masy ciała osiąga uptaków ponad 100 cm2, natomiast ussaków wynosi od 10 do 40 cm2. Pasożyty wewnętrzne, takie jak przywry, nicienie itasiemce, nie posiadają u.o.
- łańcuch oddechowy, (łańcuch enzymów oddechowych)...
- ŁAŃCUCH ODDECHOWY, zespół enzymatycznych...
- łańcuch enzymów oddechowych, łańcuch oddechowy.