Reklama

AFRYKA

Reklama

drugi co do wielkości kontynent świata położony w większości na półkuli wsch. po obu stronach równika; od Europy oddzielony wodami M. Śródziemnego (minimalna odległość w Cieśn. Gibraltarskiej - 14 km), od Azji - Kanałem Sueskim i M. Czerwonym; od zach. oblewany wodami O. Atlantyckiego, od wsch. - O. Indyjskiego; pow. 30,3 mln km2; rozciągłość południkowa 8000 km, równoleżnikowa - 7500 km; skrajnymi punktami A. są przylądki: na płn. Ra's al-Ghiran (Biały), 37° 21' N, na wsch. - Hafun, 51°23' E, na płd. - Igielny, 34°51' S, na zach. - Almadi (Zielony), 17°33' W; linia brzegowa słabo rozwinięta; wyspy nieliczne, zajmują zaledwie 2% pow., najw. Madagaskar, Kanaryjskie, Maskareny, Zielonego Przylądka, Sokotra.

UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI: A. ma charakter wyżynny; średnie wyniesienie n.p.m. 658 m, najw. szczyt - Kilimandżaro (5895 m), najniżej położone miejsce depresyjne jez. Assal (-150 m p.p.m.); całą część płn. A. zajmują kotliny i wyżyny pustyni Sahara, rozciągającej się od wybrzeży O. Atlantyckiego na zach. po Nil na wsch.; środek kontynentu wyznacza wielka kotlina Konga; w części płd. urozmaicona rzeźba terenu, z rozległą kotliną Kalahari pośrodku; w Afryce Wsch. charakterystyczny system tektonicznych Wielkich Rowów Afrykańskich, rozdzielający zręby wyżyn, nad którymi wznoszą się stożki wulkaniczne szczytów Kilimandżaro, Kenia (5199 m), Mer (4567 m), Elgon (4321 m); od wsch. blok Wyżyn Abisyńskiej i Somalijskiej. BUDOWA: prawie cała Afryka jest platformą prekambryjską, której podłoże tworzą skały metamorficzne i magmowe sfałdowane, potem zdenudowane; na nich spoczywają osady kambryjsko-plejstoceńskie (miąższości od kilkuset metrów do paru kilometrów); rowy tektoniczne wielkich jezior afrykańskich, M. Czerwonego (sięgające M. Martwego) uformowały się w trzeciorzędzie, co wiązało się z aktywnością wulkaniczną wypiętrzającą Wyż. Abisyńską, szczyty Kenia i Kilimandżaro; do okresu triasu z Ameryką Płd., do kredy z Australią, Płw. Indyjskim i Arabskim - Afryka tworzyła praląd pn. Gondwana. Bogactwa mineralne A. szacuje się na 30% zasobów świata, m.in. diamenty (51%), złoto (47%), platyna, rudy cyny, manganu, miedzi, uranu, cynku, ołowiu, kobaltu, tytanu, żelaza, boksyty, magnezyty, fosforyty, węgiel kamienny, ropa naftowa.

KLIMAT I STOSUNKI WODNE: klimat gorący, na większości obszaru tropikalny; symetrycznie po obu stronach równika rozłożone pasy stref klimatycznych, o tym większej wilgotności, im bliżej równika; ilością opadów wyróżnia się wybrzeże Zat. Gwinejskiej (2000 mm rocznie, na stokach góry Kamerun do 9000 mm); w strefach zwrotnikowych dominują pustynie (Sahara, Namib, Kalahari), które otrzymują po kilkadziesiąt mm opadów rocznie (Sahara ok. 20 mm); wnętrze Sahary i okolice M. Czerwonego należą do najgorętszych obszarów Ziemi (średnia temp. lipca przekracza 35o); na półkuli płd. pasaty łagodzą klimat wsch. wybrzeży; krańce płd. i płn. kontynentu mają klimat śródziemnomorski z gorącym latem i łagodną deszczową zimą; lodowce występują tylko na najw. szczytach kontynentu. Większość rzek odprowadza wody do O. Atlantyckiego; ok. 30% pow. stanowią tereny bezodpływowe - na Saharze, Kalahari i wokół Wielkich Rowów charakterystyczne są suche uedy (wadi), sezonowo wypełniające się wodą i słone jez. okresowe zw. szottami (m.in. Wielki Szot, Asz-Szatt asz Szarki). Gł. rzeki i jeziora - patrz tabela str. 40; bieg rzek afrykańskich przegradzają liczne progi i wodospady.

FLORA I FAUNA: w strefie saharyjskiej roślinność pustynna, w oazach palmy daktylowe; dalej na południe rozciągają się sawanny z akacjami i baobabami; na terenach z obfitymi opadami (wybrzeża Zat. Gwinejskiej, dorzecze Kongo) - dżungla, wiecznie zielone lasy równikowe; dalej na płd. suchorośle i lasy monsunowe, ponownie sawanny i stepy, przechodzące w pustynie; na nadmorskich nizinach - namorzyny, w wysokich górach drzewiaste lobelie; na płd. krańcach kontynentu roślinność przypominająca florę śródziemnomorską, liczne gatunki endemiczne. Z Afryki pochodzą niektóre rośliny uprawne: kawa, sorgo, arbuzy, palma oliwna, ryż afryk., niektóre rośliny ozdobne (gerbery, amarylisy). Świat zwierzęcy urozmaicony, bogata reprezentacja kręgowców i liczne endemity. W A. żyje 38 rodzin ssaków lądowych, w tym właściwie tylko tutaj żyrafy, hipopotamy, mrówniki, złotokrety, zebry, słonie afrykańskie, 2 gatunki nosorożców, goryle, szympansy; na otwartych przestrzeniach stepowych charakterystyczne są olbrzymie stada trawożernych antylop i obfitość polujących na nie drapieżników (lwów, lampartów, gepardów, hien, likaonów); w Afryce żyją największe nieloty - strusie oraz sekretarze, turaki, czepigi; nad jeziorami i na rozlewiskach rzek bytują kolonie pelikanów, flamingów, czapli i rozmaitych ptaków przelotnych; wody obfitują w ryby, bardzo różnorodny jest świat gadów i płazów, z krokodylem nilowym, mambami, kobrami egipskimi i plującymi, piaskowymi boa i żmijami, z saharyjskimi żółwiami lądowymi, kameleonami; spotyka się też wiele nie występujących gdzie indziej owadów (np. muchy tse-tse) oraz najw. bezkręgowce lądowe - ślimaki Achatina achatina. Separacja od lądu wytworzyła ponadto wyjątkową faunę na zaliczanej do A. wyspie Madagaskar.

LUDNOŚĆ: Afrykę zamieszkuje od 700 do 900 mln mieszk. (dane szacunkowe, gdyż w większości krajów nie prowadzi się spisów ludności); przyrost naturalny jest wyjątkowo wysoki (ponad 3% rocznie), co czyni z Afryki obszar eksplozji demograficznej hamowany krótkością przeciętnego trwania życia (mężczyźni 49 lat, kobiety 52 lata), co jest skutkiem zacofania gospodarczego, niedożywienia, wojen etnicznych, niskiego poziomu sanitarnego, chorób zakaźnych (malaria, żółta febra, AIDS); średnia gęstość zaludnienia - 23 osoby na km2, największa w dolinie Nilu w Egipcie (1200 osób), wysoka w płd. Nigerii, na wybrzeżach śródziemnomorskich, w przemysłowych regionach RPA; bezludne są obszary pustynne i kotliny Kongo. Ludność miejska stanowi niewielki odsetek (ok. 10%), Afryka jest najmniej zurbanizowaną częścią świata; 1989 było w niej 17 miast (24 zespoły miejskie) z ludnością przekraczającą 1 mln osób. Pod względem etnicznym A. dzieli się wzdłuż Sahary na północną część zamieszkaną przez ludy semicko-chamickie i czarne południe ludów Bantu, Mande i nilotyckich; napływowe grupy indoeuropejskie są nieliczne, Malgasze na Madagaskarze należą do ludów austronezyjskich. W użyciu jest ok. 500 odrębnych języków, dzielonych na grupy: khoisan (Buszmeni i Hotentoci), chamito-semicką (Etiopowie, Koptowie, Berberowie, Arabowie, Hausa i pokrewne), sudańską, bantu i malgaską; najbardziej upowszechnione języki to: suahili, hausa, fulani, joruba, ibo, twi; rolę j. urzędowych pełnią najczęściej ang., franc., portug. i afrikaans. Pod względem religijnym na północy i północnym wschodzie (po Mozambik) panuje islam, bardziej ku południowi - animizm i różne wyznania chrześcijańskie.

Tabele:

LEGIA CUDZOZIEMSKA, CAMERON Verney Lovett, ZANZIBAR, KANARECZNIK, KARŁATKA NISKA, HAFUN, BIJAGÓS, KIWU, SALAMANDRY, LUDÓW PRYMITYWNYCH SZTUKA

Podobne hasła:

  • Afryka, przemierzyć Afrykę,...
  • Afryka, drugi pod względem wielkości...
  • Afryka, drugi co do wielkości...

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama