GENETYKA

nauka badająca mechanizmy dziedziczności i zmienności organizmów; za jej twórcę uważa się G. Mendla, który 1866 opisał podstawowe zasady przekazywania cech dziedzicznych; termin "g." wprowadził 1906 W. Bateson; prawa Mendla pozostawały niedocenione do pocz. XX w., kiedy zostały ponownie odkryte i wykorzystane (m.in. przez C. Corrensa, E. Tschermaka i H. de Vriesa); 1911 W.L. Johannsen użył po raz pierwszy pojęć feno- i genotypu; Th. Morgan wykazał doświadczalnie, że gł. rolę w mechanizmie dziedziczenia odgrywają chromosomy; badania R. Goldschmidta zainicjowały kierunek zwany g. fizjologiczną (fenogenetyką); 1927 H.J. Müller stwierdził, że napromieniowanie promieniami rentgenowskimi wywołuje mutacje organizmów, co umożliwiło rozpoczęcie badań nad mutacją genów jako źródłem zmienności dziedzicznej organizmów. W 1942 G.W. Beadle odkrył zjawisko mutacji biochemicznej, dając początek g. biochemicznej (oraz g. mikroorganizmów), umożliwiając zarazem doświadczenia ujawniające chemiczną naturę genów, ich rolę w biosyntezie białka oraz w procesach metabolicznych; odkrycia te pozwoliły także opisać mechanizm działania genów (E.L. Tatum, J. Lederberg, M. Delbrück, A.M. Lwoff, J. Monod, F. Jacob), strukturę i funkcję DNA (kwasu dezoksyrybonukleinowego) w transmisji informacji dziedzicznej (m.in. O.T. Avery, F.H.C. Crick, J.D. Watson, R. Franklin, M.H.F. Wilkins). Badania nad DNA rozwinęły się stopniowo w odrębną dyscyplinę zwaną g. molekularną, dzięki której dokonano jednego z największych odkryć w historii biologii: sformułowano zasadę i rozszyfrowano kod genetyczny (m.in. M.W. Nidenberg, H.G. Khorany, R.W. Holley); w poł. lat 70. kolejne osiągnięcia przyniosła tzw. embriologia doświadczalna, wyjaśniająca proces różnicowania się komórek organizmu w trakcie jego rozwoju zarodkowego. Najnowszą dziedziną g. jest inżynieria genetyczna, stwarzająca wielkie możliwości w zakresie "naprawiania" pewnych wad ujawnionych w okresie życia zarodkowego organizmów, nasuwająca także najpoważniejsze zastrzeżenia natury etycznej (np. możliwość "programowania" określonych typów osobniczych); g. populacyjna (m.in. S. Wright, J.B.S. Haldane, Th. Dobzhansky) zajmuje się procesami i mechanizmami dziedziczności w odniesieniu do pewnych, wybranych populacji, co ma duże znaczenie w zrozumieniu ich ewolucji; jej rozwinięciem stały się międzynar. badania genetyczne stabilnej od stuleci populacji Islandii (tzw. program deCODE), podczas których, sięgając do kart chorób wielu pokoleń wstecz, nakreślono historyczną mapę genetyczną chorób dziedzicznych poszczególnych osób (i ich przodków); pozwala ona na wyjaśnienie selektywnej skuteczności (bądź nieskuteczności) wielu leków oraz wskazuje na potrzebę personalizacji terapii; dalsze ustalenia na temat przebytych chorób pn. "Pharma 2010" prowadzi, na zlecenie przem. farmaceutycznego, koncern IBM.

• genetyk, badania genetyka, rozmawiać...
• genetyka, opisywać genetykę człowieka,...
• genetyka, nauka o dziedziczności...