jedna z podstawowych nauk biologicznych, bada czynności organizmów żywych, ich komórek, tkanek i narządów; ustala prawa rządzące ich procesami życiowymi; f. fauny i człowieka zajmuje się funkcjonowaniem organizmów zwierząt i ludzi; f. patologiczna (patofizjologia) bada nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmów, a f. roślin studiuje mechanizmy wzrostu i rozwoju roślin; pierwsze informacje z zakresu f. znajdują się już u Arystotelesa (O częściach zwierząt, Zoologia); pierwsze badania eksperymentalne prowadził w II w. Galen, który stwierdził, że w tętnicach żywych zwierząt znajduje się krew (a nie powietrze, jak uważano do tej pory), wykrył również, że mózg nie tylko kieruje ruchami, ale jest także siedliskiem uczuć i inteligencji; w XVII w. W. Harvey podał prawidłowy opis krążenia krwi, a Kartezjusz wprowadził pojęcie odruchu nerwowego; jako osobna nauka f. wyodrębniła się w XVIII w. dzięki badaniom A. von Hallera (Fizjologiczne elementy ludzkiego ciała); intensywny rozwój f. nastąpił w XIX w., m.in. badania P.M.J. Flourensa (nad ośrodkami nerwowymi i kanałami półkulistymi ucha), F. Magendiego (odkrył odrębne włókna czuciowe, nerwowe i ruchowe), E. Du Bois-Reymonda (stworzył podstawy elektrofizjologii mięśni i nerwów), C. Ludwiga (wykrył ośrodek naczynioruchowy i sformułował teorię oddawania moczu), H.L. Helmholtza (twórca rezonacyjnej teorii słyszenia i trójchromatycznej teorii widzenia barw), E. Pflügera (prowadził badania nad przemianą materii w tkankach); od końca XIX w. rozwija się f. układu nerwowego (neurofizjologia), m.in. badania I. Pawłowa (nad odruchami warunkowymi i wyższymi czynnościami nerwowymi), C.S. Sherringtona (nad odruchami rdzeniowymi), W.R. Hessa (nad regulacyjną funkcją podwzgórza i odkrycie ośrodka snu); współcz. f. dzieli się na wiele działów wyspecjalizowanych w badaniu poszczególnych narządów i układów organizmu; badania prowadzi się najczęściej na poziomie komórkowym i molekularnym; w Polsce 1833 J. Śniadecki w podręczniku Teoria jestestw organicznych opisał charakterystyczne czynności narządów organizmu; wkład w rozwój f. wniosły m.in. badania N. Cybulskiego i A. Becka nad zjawiskami elektrycznymi w układzie nerwowym (stworzyły podstawy encefalografii) oraz L. Popielskiego nad odruchami trawienia i wpływem histaminy na wydalanie soku żołądkowego.
- fizjologia, nauka opisująca czynności...
- FIZJOLOGIA PATOLOGICZNA, .
- FIZJOLOGIA ROŚLIN, jedna z podstawowych...