nauka o organizmach żywych, zajmująca się pochodzeniem, rozwojem, objawami i formami życia, także klasyfikacją, rozmieszczeniem i wzajemnymi stosunkami między organizmami; termin wprowadził na pocz. XIX w. J.B. Lamarck; ze względu na przedmiot badań b. dzieli się na: botanikę (zajmującą się roślinami), zoologię (naukę o zwierzętach), antropologię (o człowieku) i mikrobiologię (o drobnoustrojach); w każdym z tych działów wyróżnia się dyscypliny szczegółowe, np. w zoologii ichtiologię (naukę o rybach), entomologię (o owadach), ornitologię (o ptakach), herpetologię (o płazach i gadach). Na ten podział nakłada się drugi, jako kryterium uwzględniający np. poziom organizacji życia (molekularny, komórkowy, całe organizmy i ich populacje), strukturą, funkcje i rozwój organizmów oraz ich klasyfikację. W ramach b. wyodrębnia się: morfologię (naukę o budowie organizmów), systematykę (klasyfikującą organizmy), embriologię (wiedzę z zakresu powstawania i rozwoju zarodka), fizjologię (naukę o funkcjach organizmu), biochemię (o przemianach chem., zachodzących w organizmach), genetykę (dotyczącą mechanizmów dziedziczenia), ekologię (badającą relacje pomiędzy organizmami i środowiskiem), biogeografię (opisującą rozmieszczenie gat. na świecie), paleontologię (naukę o formach wymarłych), b. molekularną (zajmującą się strukturą białek i kwasów nukleinowych oraz procesami życiowymi na poziomie reakcji molekularnych); każda z tych dziedzin uległa dalszym podziałom, np. z morfologii wydzielono anatomię (opisującą budowę wewn. organizmów), histologię (badającą tkanki) i cytologię (naukę o komórkach); dyscypliną spajającą całą b. jest ewolucjonizm, wyjaśniający mechanizmy powstawania nowych gat., ich rozwoju i przekształcania się w czasie oraz pokrewieństwa między gat. Początki b. sięgają starożytności (historia b. - patrz: tabela); ob. największe znaczenie mają badania na poziomie molekularnym; szczególnego znaczenia nabrały związki b. z chemią fiz. i org. oraz fizyką: b. od badań całych organizmów bądź narządów, przeszła do analizy reakcji chem.; współcz. b., z jednej strony, dzieli się na coraz bardziej szczegółowe dyscypliny, z drugiej pojawia się tendencja do ukazywania jedności wszelkich form życia: na poziomie molekularnym różnice między ssakami, a bakteriami są niewielkie, zróżnicowanie wzrasta stopniowo na wyższych poziomach (komórek, tkanek, narządów, organizmów); ob. osiągnięcia b. są w coraz szerszym stopniu wykorzystywane we wszystkich niemal dziedzinach życia, od medycyny, poprzez nauki rolnicze, aż do przemysłu ( biotechnologia).
- biologia, metody badawcze współczesnej...
- biologia, termin wprowadzony przez...
- BIOLOGIA GLEBY, .