Kriti
największa wyspa gr. na M. Śródziemnym, na płd.-wsch. od Peloponezu należąca do Grecji; pow. 8,3 tys km2, 550 tys. mieszk. (2000); pow. górzysta, najw. szczyt Idi (2456 m); klimat śródziemnomorski, opady gł. zimą (400-1000 mm), temp. 26C latem, 12C zimą; mieszkańcy K. - obok uprawy winorośli, oliwek, cytrusów, zbóż, tytoniu, hodowli owiec i kóz, rybołówstwa, pracy w niewielkim przem. spoż. i rzemiosła - utrzymują się gł. z obsługi ruchu turyst. (kąpieliska, zabytki hist.); stol. Heraklion, gł. miasta Knossos, Chania, Fajstos, Rethymnon. Wyspa zasiedlona w neolicie, w połowie III tysiąclecia p.n.e. opanowana przez przybyszów z Azji Mniejszej, wkrótce zjednoczona przez władców Knossos (prawdopodobnie zw. minosami); ośr. kultury kreteńskiej; XV w. p.n.e. państwo podbite przez Achajów, ok. XI w. p.n.e. przez Dorów, przestało istnieć podzielone na miasta-państwa; 67 p.n.e. podbita przez Rzymian, od 395 w Bizancjum, podbijana przez Arabów (823-961), krzyżowców (1204, natychmiast sprzedana Wenecji), Turków (1669), Egipt (1824-40). Przez cały XIX w. spiski, powstania i działania dyplomatyczne na rzecz zjednoczenia z Grecją, które nastąpiło 1913; 1923 przesiedlenia ludności muzułmańskiej, osadnictwo Greków wysiedlonych z Azji Mniejszej. 1941 opanowana przez Niemców w wyniku najw. operacji powietrzno-desantowej Wehrmachtu w II woj. świat. Zachowane liczne zabytki z okresu kultury kreteńskiej (ruiny budowli, ozdoby, ceramika), odeon rzym., amfiteatr, świątynie i ikony bizantyjskie, budowle nawiązujące do gotyku, renesansu wł. i sztuki islamu.
WENIZELOS, ANDRZEJ Z KRETY, TEZEUSZ, TALOS, NEARCH(OS), KRITI, VENIZELOS, FAJSTOS, PAZYFAE, TOLOS