miasto na prawach powiatu, w woj. podlaskim, nad Narwią; 63,9 tys. mieszk. (2002); rozwijający się ośr. przem. i usług (1960-90 liczba mieszk. potroiła się); przem. spoż., drzewny, mat. bud., bawełniany, odzieżowy, odlewnia żeliwa, fabryka tworzyw sztucznych i in., zakłady obsługi roln.; węzeł drogowy; ośr. kult.-oświatowy; diecezja Kościoła rzymskokat., Wyższe Seminarium Duchowne, muzeum; Łomżyńska Orkiestra Kameralna, Państwowy Teatr Lalek. W X-XIII w. gród (ob. Stara Ł.); od XIV w. przeniesiona w ob. miejsce; 1418 prawa miejskie; w XV w. sądy ziemskie, grodzkie i sejmiki szlacheckie, XV-XVII w. duży ośr. polit., gosp. i kult Mazowsza (1564 ok. 3,3 tys. mieszk.); od 1526 z Mazowszem w Koronie, ośr. handlu z Prusami, Litwą, Rusią, port zbożowy; w XVII w. upadek wskutek najazdów szwedzkich, epidemii, pożarów i powodzi; od 1795 w zaborze prus., 1807 w Księstwie W-wskim, 1815 w Królestwie Pol. (1866 stol. guberni); XIX-XX w. duże skupisko Żydów (1939 ok. 9 tys. = 56% mieszk.); 1908 otoczona fortami, przekształcona w twierdzę; XII 1917-VII 1918 w Ł. internowano ok. 2 tys. żołnierzy Legionów, przewiezionych ze Szczypiorna; VII-VIII 1920 walki w wojnie polsko-bolszewickiej; w okresie międzywojennym i do 1975 m. powiatowe, od 1925 biskupstwo; IX 1939 walki SGO "Narew" z wojskami niem.; IX 1939-VI 1941 w rękach sowieckich; w okresie okupacji niem. w getcie znalazło się ok. 9 tys. osób, blisko 4 tys. rozstrzelano, pozostałych wywieziono i zgładzono w Treblince; w działaniach wojennych zniszczona w ok. 75%, odbudowana; 1975-99 stol. województwa; katedra z pocz. XVI w. (kilkakrotnie przebudowywana); zespoły klasztorne Kapucynów (XVI-XVII w) i Benedyktynek (XIX w.); klasycystyczny ratusz z 1822; cerkiew z 1877; zabytkowe domy z XIX w.; pomnik JakubaWagi miejscowego nauczyciela i przyrodnika (1800-72).
- Łomża, mieszkańcy Łomży,...
- Łomża, miasto wojew. wpn.-wsch.(...)
- MAŁY PŁOCK PIERWSZY, wieś w , powiat Łomża.(...)