obszary płd. Mezopotamii zasiedlone przez Sumerów, którzy w IV i III tysiącleciu p.n.e. byli twórcami jednej z najdawniejszych cywilizacji; S. obejmował miasta-państwa (Eridu, Ur, Lagasz, Ummę, Uruk, Kisz, Sippar), gdyż nie powstała na tym terenie jednolita organizacja państwowa; podstawę gospodarki stanowiło rolnictwo na terenach nawadnianych i rzemiosło, zwł. metalowe; początki kultury Sumerów w epoce zw. archaiczną (ok. 4500 p.n.e.-ok. 2900 p.n.e.) nie są znane; postępy cywilizacyjne dzieli się zazwyczaj na trzy okresy, nazywane od msc. z typowymi znaleziskami: 1. Al-Ubajjid (ok. 4500-ok. 3500 p.n.e.) - przejście od myślistwa do uprawy roli, bogato zdobiona ceramika, pierwsze przedmioty z miedzi; 2. Uruk (ok. 3500-ok. 3100 p.n.e.) - wynalazek koła garncarskiego, w architekturze budowa ziguratów, stworzenie pisma piktograficznego; 3. Dżamdat Nasr (ok. 3100-ok. 2900 p.n.e.) - rozwój rolnictwa, rzemiosła i handlu, wynalezienie koła i wozu, produkcja wyrobów z brązu, osiągnięcia złotnictwa; historia S. jest lepiej rozpoznana w następnym okresie; miasta-państwa toczyły ze sobą walki o prymat; w połowie III tysiąclecia p.n.e. zdobyło go Lagasz, a w XXIV w. p.n.e. Umma, której władca, Lugalzagesi, opanował znaczne terytorium i utworzył państwo ze stol. w Uruk; podbił je ok. 2340 p.n.e. Sargon Wielki, król Akadu, twórca zjednoczonego państwa sumero-akadyjskiego; doszło wówczas do etnicznego i kulturowego przemieszczenia ludności; po kolejnym podboju (przez Gutejów, ok. 2200 p.n.e.), hegemonię zyskało Ur, które panowało już nad całą Mezopotamią, gdy zaś upadło pod naporem Amorytów - S. wszedł w skład Babilonii.
- Sumerowie, lud o nieustalonym pochodzeniu...
- SUMEROWIE, starożytny lud nieznanego...
- SUMERÓW RELIGIA, i antropomorficzne wierzenia...