TEKSAS

Texas

stan w płd. części USA, nad Zat. Meksykańską, największy po Alasce; od płd. graniczy z Meksykiem (wzdłuż biegu rz. Rio Grande del Norte); pow. 691 tys. km²; 22,6 mln mieszk. (2004), w tym 32% ludności hiszpańskojęzycznej (2002); stol. Austin (494 tys. mieszk.); gł. miasta: Houston (1,7 mln mieszk.), Dallas (1 mln mieszk.), San Antonio, El Paso, Fort Worth, Arlington, Corpus Christi; 80% ludności zamieszkuje miasta. Ukształtowanie pow. przeważnie równinne i wyżynne, w środk. części rozległa Wyż. Edwardsa, należąca do Wielkich Równin, na płn. zachodzie równina Llano Estacado, na płd. wschodzie Niz. Zatokowa; na płd. zachodzie skrawek Gór Skalistych, z najw. szczytem Guadelupe Peak 2667 m. Klimat podzwrotnikowy, na wsch., zwłaszcza na wybrzeżach Zat. Meksykańskiej, dość wilgotny (w Houston średni opad ok. 1100 mm), na zach. i płn. suchy (w El Paso poniżej 200 mm); średnia temp. stycznia od 0^oC na płn. do 15^oC na płd., lipca 25-29^oC, gł. rzeki: Rio Grande del Norte (z dopływem Pecos), Colorado, Brazos, Trinity, Red River (dopływ Missisipi); w świecie roślinnym dominują prerie; na płd. zach. roślinność półpustynna, na płn. wsch. lasy dębowo-hikorowe, w dolinie Rio Grande kolczaste sawanny subtropikalne (Park Nar. Big Bend). Podstawą gospodarki wysokotowarowe rolnictwo (dominują wielkie farmy o pow. powyżej 1000 ha) oraz górnictwo i energetyka; T. zajmuje pierwsze miejsce w USA pod względem pogłowia bydła, owiec, w produkcji bawełny i sorgo; uprawia się także pszenicę, ryż, kukurydzę, orzeszki ziemne; znaczne zasoby bogactw naturalnych, m.in. 30% krajowego wydobycia ropy naft. i gazu ziemnego, 50% siarki, nadto grafit, gips, sól kam., baryt, rudy żelaza, magnezyty; rozwinięta energetyka (pierwsze miejsce w kraju), przem. maszynowy, lotniczy, zbrojeniowy, samochodowy, petrochemiczny, rafineryjny, chem., elektrotechn., elektroniczny, odzieżowy; w Dallas krajowe centrum targowe, w Houston ośr. lotów kosmicznych; gł. porty morskie: Houston, Galveston, Port Arthur, Corpus Christi, Beaumont; gł. porty lotn. Dallas-Forth Worth, San Antonio; gęsta sieć dróg kołowych, liczne rurociągi i gazociągi z pól naft.; b. niskie podatki i skąpa opieka społeczna; mocno ograniczona władza ustawodawcza. Obszary zamieszkane początkowo przez Indian, od 1519 teren kolonialnej penetracji hiszp., włączony do wicekrólestwa Nowej Hiszpanii (1682 zał. pierwszej osady Ysleta, 1730 San Antonio); 1821 T. włączono do Meksyku; po nabyciu przez USA Luizjany (1803) miejsce coraz liczniejszej imigracji plantatorów i farmerów amer., najpierw popieranej, a potem zwalczanej przez rząd hiszp.; 1835 wybuchło powstanie antyhiszp., 1836 proklamowano oderwanie się od Meksyku, utworzenie samodzielnej republiki opowiadającej się za połączeniem z USA, dokonanym 1845, w następstwie czego 1846 wybuchła wojna z Meksykiem, zakończona 1848 traktatem w Gwadelupie Hidalgo, uznającym przynależność T. do Unii (jako 28 stan); podczas wojny secesyjnej T. stanął po stronie Konfederatów; 1870 przyjęty ponownie do Unii; 1901 odkrycie roponośnych terenów naftowych zapoczątkowało erę dynamicznego rozwoju gospodarczego.

SKONFEDEROWANE STANY AMERYKI, PEYOTYZM, SHERIDAN, ARLINGTON, TEXARKANA, TEXAS, EDWARDSA WYŻYNA, ABILENE, McALLEN, LA SALLE

• strażnicy Teksasu, od tytułu serialu telewizyjnego;...
• ARLINGTON, (Teksas)
• PASADENA, (Teksas)