miasto powiatowe na Równinie Warmińskiej, nad Pasłęką (opodal jej ujścia do Zalewu Wiślanego), w pobliżu granicy z Rosją (obwód kaliningradzki), woj. warmińsko-mazurskie; 18,3 tys. mieszk. (2002); przem. elektrotechn., skórzany, browar (producent piwa EB, 1998 przejęty przez Grupę Żywiec SA należącą do Heinekena), mleczarnia, elektrownia wodna; stadnina ogierów, ogród zoologiczny i botaniczny. Dawna staropruska osada handlowa, ok. 1240 zagarnięta przez Krzyżaków, którzy wznieśli tu zamek; 1243-78 pierwsza siedziba biskupów warmińskich, gł. port morski Warmii, stocznia, własna flota, ośr. handlowy; prawa miejskie od 1254, odnowione 1284; do 1340 stol. Warmii; od XIV w. czł. Hanzy; od 1342 na prawym brzegu Pasłęki wzniesiono Nowe Miasto Braniewo (do 1772 posiadało odrębne władze); od 1440 czł. antykrzyżackiego Związku Pruskiego; od 1466 na mocy pokoju toruńskiego włączone do Prus Królewskich; ośr. życia umysłowego i kontrreformacji, której przywódca, biskup warmiński Hozjusz (1504-79) zał. tu kolegium jezuickie (czynne do 1919); w XVI w. upadek znaczenia związany z zamuleniem toru wodnego, rozwojem konkurencyjnych miast (Elbląga i Królewca) oraz zniszczeniami w okresie wojen szwedzkich, m.in. kradzież biblioteki Collegium Hosianum (do dzisiaj w Uppsali); od 1772 w zaborze pruskim; podczas II woj. świat. zniszczone w 85%; od 1945 w Polsce, odbudowane; do 1975 siedziba powiatu. Resztki zamku biskupiego, pozostałości obwałowań miejskich z XIV w., kościół św. Trójcy z końca XVI w., kilka razy przebudowywany (ob. cerkiew), kościół gotycki św. Katarzyny z przełomu XIV-XV w., zniszczony 1945 (odbudowany), późnobarokowy kościół Redemptorystów, budynek Collegium Hosianum z 1743-71; spichlerz z 1831, dworzec kolejowy z 1852, neogotycki ratusz.
WARMIŃSKA RÓWNINA, JEZUICI, KALININGRADZKA ENKLAWA
- GLEBISKO HENRYKOWO K BRANIEWA, wieś w , powiat braniewski.(...)
- HENRYKOWO K BRANIEWA, wieś w , powiat lidzbarski.(...)
- HENRYK Z BRANIEWA, (XIV/XV w.)