staroż. Pachoras
miejscowość w płn. Sudanie, położona na płn. od drugiej katarakty, w pobliżu Wadi Halfa; w okr. Nowego Państwa 1570-1085 p.n.e. centrum kulturalno-religijne Nubii egipskiej; od VI w. stolica chrześc. królestwa Nobadii; od VIII w. siedziba biskupów chrześc. w Nubii; obecnie pod wodami Jeziora Nasera. Pierwsze prace wykopaliskowe 1912-14 (ekspedycja uniwersytetu oksfordzkiego), 1961-64 wykopaliska prowadzone przez K. Michałowskiego w ramach międzynarodowej akcji UNESCO. Odkryto m.in. pozostałości katedry z końca VII w. (kilkakrotnie później odbudowywanej) z ponad 120 malowidłami w stylu bizantyjsko-koptyjskim z VIII-XII w.; elementy rzeźbiarskiej dekoracji arch., inskrypcje (ok. 200) w jęz. greckim, koptyjskim i nubijskim, stele nagrobne, sprzęty liturgiczne; wśród bloków użytych do budowy katedry znaleziono powtórnie użyte elementy ze świątyni Totmesa III, pokryte hieroglifami. Odkopano też pałac biskupów, stary klasztor, domy mieszkalne. Polska otrzymała z F. m.in. 62 malowidła, elementy dekoracji arch., ceramikę (ob. w Muzeum Narodowym w Warszawie).
- MICHAŁOWSKI, Kazimierz (1901-81)
- SUDANU SZTUKA, najstarszymi zabytkami...
- MUZEA NARODOWE W POLSCE, najw. polskie muzea sztuki,...