Genova
miasto w płn.-zach. Włoszech nad Zat. Genueńską (M. Liguryjskie) u podnóża Apeninu Liguryjskiego; 636 tys. mieszk. (1999); gł. port morski Włoch, jeden z najważniejszych w Europie; centrum przemysłowe, handlowe, naukowe, kulturalne i turystyczne; przem. środków transportu (stocznie), hutnictwo żelaza, przem. maszynowy, metalowy, chemiczny (rafinerie ropy naft.), elektrotechniczny, włókienniczy, spożywczy; ważny węzeł drogowy; siedziba uniw. (zał. 1471), wielu innych szkół wyższych i placówek badawczych; liczne muzea (m.in. N. Paganiniego); od 1954 Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. N. Paganiniego; miasto rodzinne K. Kolumba. W starożytności gł. ośrodek Ligurów, ok. 230 p.n.e. podbity przez Rzym; już wówczas ważny ośrodek portowy nad M. Śródziemnym; w XI-XIII w. udzielała pomocy francuskim krzyżowcom, w zamian otrzymując liczne dobra na Wschodzie, umożliwiające rozkwit handlowy (m.in. niektóre dzielnice w Jerozolimie, Antiochii, Jaffie); od XI w. niezależna republika, w której władzę sprawował senat i rada konsulów; od 1339 - dożowie. Największy rozkwit polityczny i handlowy w XIII w. (opanowanie handlu na M. Czarnym po rywalizacji z Wenecją); na przełomie XIV i XV w. utrata znaczenia; klęska w bitwie z Wenecją pod Chioggią (1379), zdobycie przez Turków Kaffy (1475); 1499 zajęta przez Francuzów, 1528 przez Hiszpanów; 1684 po zbombardowaniu przez Francuzów poważnie zniszczona; 1768 utraciła na rzecz Francji Korsykę, 1797 opanowana przez Francuzów i przekształcona przez Napoleona w Republikę Liguryjską; 1805 przyłączona do Francji, 1815 - do Królestwa Sardynii. W 2. poł. XIX w. rozwój przem. i towarzyszące mu nasilenie działalności radykalnych ruchów robotniczych; w II woj. świat. centrum ruchu oporu, który 25 IV 1945 zmusił hitlerowców okupujących G. do podpisania kapitulacji. Liczne zabytki architektury i sztuki: katedra S. Lorenzo (XII-XIV w., kopuła z 1567); liczne kościoły, m.in.: S. Maria di Castello (XII w.), S. Donato (XII-XIII w.), S. Matteo (XII-XIII w.), S. Annunziata (XV-XVI w.); gotyckie domy Doriów (XIV-XV w.), Palazzo S. Giorgio (XIII, XVI w.), Palazzo Ducale (XIII-XIV, XVI w.), pałace z epok późniejszych, podmiejskie wille w ogrodach z XVI-XVII w.; Teatro Falcone (1652), Teatro Comunale dell'Opera (1828), wiele budowli neoklasycznych.
DOŻA, GENOVA