konflikt zbrojny na terenie Europy, Azji płd.-wsch., Oceanii, Afryki płn. oraz otaczających je oceanów pomiędzy dążącymi do zdobycia dominacji w świecie i rządzonymi autokratycznie tzw. państwami Osi (Niemcy, Włochy, Japonia wspieranymi przez państwa satelitarne) a koalicją demokratycznych państw Europy Zach. (a także Polską, Grecją i Jugosławią), do których dołączyły z czasem ZSRR i USA. Przygotowania do II w.ś. (jako rewanżu za klęskę w I woj. świat.) Niemcy rozpoczęły po dojściu Hitlera do władzy, m.in. remilitaryzując Nadrenię, rozbudowując siły zbrojne i wyposażając je w broń ofensywną (zwł. czołgi, samoloty, okręty podwodne), dokonując 1938 zaboru Austrii i Czechosłowacji; nieco wcześniej Włochy dokonują agresji na Etiopię, a Japonia, po zajęciu Mandżurii (1931), rozpoczyna 1937 podbój Chin. Pierwszym aktem II w.ś. był atak Niemiec na Polskę i kampania wrześniowa; w jej trakcie sojusznicy Polski, Francja i W. Brytania, wypowiedziały Niemcom wojnę, choć nie podjęły działań zbrojnych; w tej fazie sojusznikiem Hitlera był ZSRR zajmując (17 IX 1939) wschodnią połowę Polski; pierwsza faza wojny jest kontynuowana 9 IV 1940 niem. atakiem na Danię i Norwegię, a po ich szybkim pokonaniu - napaścią (10 V) na Belgię i Holandię (co zagroziło skrzydłu wojsk franc.-bryt.) i atakiem na pozycje franc.; kampania we Francji zakończyła się 25 VI 1940 zawieszeniem broni i utworzeniem kadłubowego państwa Vichy; emigracyjne władze polskie (a także czechosłowackie, belg. i hol. oraz komitet Wolna Francja de Gaulle'a) przeniosły się do Londynu, tworząc na terenie W. Brytanii własne jednostki wojskowe. Drugi etap wojny to gł. lotnicza (naloty, również na cele cywilne) i morska (operacje niem. okrętów podwodnych przeciwko bryt. szlakom zaopatrzeniowym) bitwa o W. Brytanię i niemrawe niem. przygotowania do desantu na wyspę; Włosi z Libii podejmują nieudaną próbę zajęcia Egiptu (IX-XII 1940), 28 X podejmują też atak na Grecję; Japończycy opanowali wybrzeża Chin, w zajęciu całego kraju większą przeszkodą była przestrzeń niż opór przeciwnika; końcowa faza tego etapu wojny to niem. wsparcie dla włoskiego sojusznika w Afryce (lotnictwo, Afrika Korps) i Europie płd. (6 IV 1941 uderzenie na Jugosławię i Grecję, zakończone podbojem obu państw). Trzeci etap to niem. atak na ZSRR (22 VI 1941); początkowo Wehrmacht odnosi szereg sukcesów (zniszczenie wojsk I i II rzutu obrony strategicznej, podejście na przedpola Moskwy), dopiero XII 1941 ofensywa niem. zostaje powstrzymana i tworzy się front liniowy (od M. Barentsa po M. Czarne); na pocz. 1942 trwa kontrofensywa wojsk ZSRR (odrzucenie sił niem. do 300 km), wiosną kolejna ofensywa niem. na płd. i zajęcie Sewastopola, następnie jednak (IX) wojska niem. utknęły na przedpolach Stalingradu, gdzie 23 XI zostały okrążone, a 2 II 1943 skapitulowały; w Afryce odparto kolejny niem.-włoski atak na Egipt (El-Alamein, X 1942) i alianci lądowali w Maroku i Algierii (XI 1942); na Dalekim Wschodzie 8 XII 1941 Japończycy zaatakowali USA (Pearl Harbor), a następnie rozpoczęli błyskawiczną ofensywę na Malaje, Indochiny, Birmę, Filipiny, Borneo; atak jap. został powstrzymany dopiero w wyniku bitwy pod Midway (VI 1942); w Europie VII 1943 przegrana przez Niemców bitwa kurska kończy tę fazę wojny; siły niem. były znacznie rozbudowane i nadal groźne, ale zaczęła się zarysowywać przewaga aliantów; również impet japoński został powstrzymany. Czwarty etap to narastająca przewaga aliantów: w połowie V 1943 wyparto wojska niem.-wł. z Afryki, 10 VII 1943 desant amer. wylądował na Sycylii, a 3 IX desant bryt. w Kalabrii; w efekcie obalono Mussoliniego i Włochy dołączyły do aliantów; 2. połowa 1943 to kolejne ofensywy sowieckie, zdobycie Kijowa i Smoleńska, na pocz. 1944 rozbicie wojsk niem. pod Leningradem, odbicie Białorusi i Ukrainy, 21 VII 1944 osiągnięcie obecnej granicy Polski, IX-X 1944 oswobodzenie Bałkanów; 6 VI 1944 inwazja na Francję otwiera II front; we Włoszech w wyniku zdobycia Monte Cassino przełamano obronę niem.; przedwojenne granice niem. alianci na Zachodzie osiągnęli IX 1944, na wschodzie - VIII 1944 (Prusy) i I 1945 (Brandenburgia); jedynie na Dalekim Wschodzie wypieranie Japończyków na wyspy trwało do VIII 1945. Ostatni etap wojny to walki na terenie Niemiec zakończone ich bezwarunkową kapitulacją (7 V 1945 w Reims i ponownie 9 V w Berlinie); dla uniknięcia strat związanych z inwazją wysp jap. zdecydowano się na zastraszające uderzenie jądrowe na Hiroszimę (6 VIII 1945) i Nagasaki (8 VIII); w efekcie 2 IX Japonia skapitulowała. Ogółem w II w.ś. uczestniczyło 61 państw liczących razem 1,7 mld ludności (z tego 110 mln w siłach zbrojnych), liczba ofiar sięga 50 mln osób (w tym 20 mln żołnierzy); działaniom zbrojnym na bezprecedensową skalę towarzyszyły liczne zbrodnie wojenne i akcje wymierzone w ludność cywilną nieprzyjaciela; ten styl walki narzuciły co prawda Niemcy, ale w ograniczonym zakresie (np. naloty dywanowe) stosowali go także alianci.
HOLOCAUST, SAWRYMOWICZ, KANN, ZBRODNIE SOWIECKIE W POLSCE, POLSKA. LUDNOŚĆ. STRUKTURA ETNICZNA, CZESZKO Bohdan, KAMIKAZE, LENINGRADZKA BLOKADA, LONDYN, NEREDICA
- trzecia wojna światowa, ‘szkoła’
- DRUGA WOJNA ŚWIATOWA, .
- WOJNA ŚWIATOWA I, -