Yĕršālaîm, al-Ķuds
święte miasto Żydów, chrześcijan i muzułmanów; 708 tys. mieszk. (2004); faktycznie należy w całości do Izraela (od wojny 1967), choć do części wsch. wysuwają pretensje Arabowie (Palestyńczycy); od 1980 oficjalna stol. kraju (fakt nie do końca akceptowany przez społeczność międzynar.: prawie wszystkie ambasady pozostały nadal w Tel-Awiwie); centrum kultury, nauki i turystyki o światowym znaczeniu; przem. spoż., włókienniczy, poligraficzny, chem.; Uniw. Hebrajski, liczne instytuty nauk. Miasto kananejskie z III tysiąclecia p.n.e.; ważny ośr. polit. i rel. państwa żydowskiego po zajęciu przez Dawida (ok. 1000 p.n.e.), szczyt potęgi polit. i kult. za Salomona; 587/586 p.n.e. zburzona przez Nabuchodonozora II; za Aleksandra Wielkiego w rękach Ptolemeuszy; od 164 p.n.e. stol. żyd. państwa Machabeuszy; znacznie rozbudowana archit. za rządów Heroda I Wielkiego; zniszczona w czasach powstań antyrzymskich 66-73 i 132-135 n.e.; za czasów Konstantyna stała się świętym miastem chrześc. (budowa wielu kościołów); 395-638 w składzie Bizancjum, potem w państwie arab., 1099 zdobyta przez krzyżowców, do 1244 stol. Król. Jerozolimskiego, ponownie zdobyta przez Arabów; od 1517 pod panowaniem tur.; 1917 zajęta przez wojska bryt.; 1947 ONZ zaleca utworzenie z J. strefy międzynar., czego nie uczyniono; w wyniku wojny 1949 podzielona między Jordanię i Izrael; 1967 przyłączona do Izraela (sprzeciw ONZ); teren wewn. napięć i konfliktów etnicznych. Liczne zabytki i miejsca kultu: Stare Miasto otoczone potężnym murem (1. poł. XVI w.) z 8 bramami (Damasceńska, Heroda, św. Szczepana, Złota, Owcza, Syjońska, Jafy i Nowa); w obrębie Starego Miasta - Bazylika Grobu Św. z grobem Chrystusa (bazylika z XII w., odbudowana po trzęsieniu ziemi 1927, zarządza nią 6 różnych wyznań chrześc.), Via Dolorosa (droga krzyżowa Chrystusa), Świątynia Skały, zw. też Meczetem Omara (ze złotą błyszczącą kopułą - symbolem J., zbudowana 687-691 przez Arabów na miejscu pierwszej świątyni Salomona, 1856-64 restaurowana), Ściana Płaczu (fragment muru świątyni Heroda Wielkiego, 20 r. p.n.e., pod murem tym Żydzi zbierają się na modlitwy i lamentacje), Góra Oliwna z Ogrodem Getsemani, meczet al-Aksa (X w., największy w Izraelu), Muzeum Rockefellera (jedno z największych muzeów archeol. Bliskiego Wsch.). Na obszarze Nowego Miasta Muzeum Izraela (ogromne zbiory sztuki żydowskiej, współczesnej sztuki europ., rzeźby klasycznej i nowoczesnej, także zwoje z Qumran); Yad Vashem - muzeum i miejsce pamięci o Holocauście z drzewkami upamiętniającymi tych, którzy pomagali Żydom przeżyć (ok. połowę drzewek zasadzono na cześć Polaków).
VIA DOLOROSA, ŚWIĄTYNIA JEROZOLIMSKA, ANNA, NECHO II, ALIJA, JERUSALEM, IZRAELA SZTUKA, JAN CHRZCICIEL, JUDEA, ALBERT AVOGADRO
- Jerozolima, zwiedzać Jerozolimę,...
- JEROZOLIMA, miejscowość w , powiat...
- Jerozolima, miasto wPalestynie, zach.(...)