religia monoteistyczna, największa wśród religii uniwersalnych (obok islamu i buddyzmu), wywodzona ze Starego Testamentu oraz z życia i nauk Jezusa, któremu w został przydany tytuł Chrystus (z gr. = christos - pomazaniec, namaszczony, co było tłumaczeniem hebrajskiego maszijah = pomazaniec, Mesjasz). Wspólne dla wszystkich chrześcijan są: wiara w boskość Jezusa, uznanie świętości Biblii, w tym Dekalogu, w kontekście nowotestamentowego rozumienia przykazania miłości Boga i bliźniego. Ch. liczy (2000) prawie 2 mld wyznawców (32% ogółu populacji świata), jest wyznaniem większości populacji w 138 krajach. Anglikanizm jest Kościołem państwowym w W. Brytanii, luteranizm zaś religią państwową w Finlandii i Norwegii, a katolicyzm w Boliwii, Kolumbii i Paragwaju. Za podstawę ch. przyjmuje się działalność Jezusa Chrystusa i dwunastu Apostołów, którym Jezus zlecił (w tzw. chrystofoniach, czyli jego ukazaniach się po zmartwychwstaniu) nauczanie narodów świata oraz troskę o zachowanie jedności i integralności swojej doktryny. Zrodzone na terenie rzymskiej prowincji Judei ch., którego pierwszymi wyznawcami byli konwertyci z judaizmu, bardzo szybko rozwijało się, wychodząc dzięki działalności wędrownych kaznodziei poza Palestynę i Azję Mniejszą. Już około 30 lat po śmierci Jezusa chrześcijanie byli prześladowani za Nerona (64 n.e.) w Rzymie. Ch. szybko objęło całe imperium rzymskie, do czego przyczyniło się 313 równouprawnienie ch. z pogaństwem przez Konstantyna Wielkiego tzw. edyktem mediolańskim. W tym samym okresie spory dogmatyczne doprowadziły do powstania gwałtownie się zwalczających sekt i ruchów (w tym potężnego odłamu zwolenników Ariusza - arian). Przyjęcie arianizmu przez plemiona germańskie, osiadłe w granicach imperium rzym. (Wizygoci w V w., z rąk biskupa Ulfilasa, który przełożył Biblię na język Gotów) uważa się za moment przekształcenia się ch. w religię uniwersalną. W VI w. ch. obejmowało kraje basenu M. Śródziemnego z dzisiejszą Francją, Irlandią i zach. częścią Brytanii i rozprzestrzeniało się w kierunku wschodnim i północnym. Do Polski dotarło w 2. poł. IX w. Ekspansję ch. powstrzymało, chwilowo i na niektórych obszarach, pojawienie się islamu. 1054 postępujące dotąd doktrynalne oddalanie się Kościoła zach. i Kośc. wschodnich przekształciło się w schizmę. Próby ratowania jedności na Soborze Florenckim (1439) - ostatnim soborze powszechnym, w którym brali udział biskupi Wschodu - i wypracowane tam jej formy nie mogły być wcielone w życie, nastąpił bowiem upadek Bizancjum, a Ruś znajdowała się nadal w niewoli tatarskiej, co pogłębiało izolację Kośc. wsch. Utworzenie 1589 patriarchatu w Moskwie sprzyjało zwiększeniu roli rosyjskiego Kościoła prawosławnego, który zajął czołową rolę w chrześcijaństwie wsch. Odkrycia geograficzne otworzyły ch. drogę do Ameryki, ale równocześnie w łonie samego ch. nastąpił okres reformacji, który w konsekwencji doprowadził do rozbicia jedności Kościoła na Zachodzie. Powstał Kośc. ewangelicko-augsburski (luteranizm), ewangelicko-reformowany (kalwinizm), Kośc. anglikański (z którego wyodrębnili się w końcu XVI w. baptyści, w XVII w. kwakrzy i prezbiterianie, w XVIII w. metodyści). W USA powstały w XIX w. Kośc. mormonów, adwentystów, zielonoświątkowców i inne. Równolegle do powstawania nowych wyznań istnieją tendencje zjednoczenia chrześcijan (ekumenizm), znajdujące wyraz w utworzeniu Ekumenicznej Rady Kościołów (1948) i II Soborze Watykańskim (Dekret o ekumenizmie 1964). Ob. szacuje się, że najliczniejsze grupy w ch. to: katolicy (1 mld), protestanci (370 mln), prawosławni (170 mln), monofizyckie Kośc. wschodnie, gł. w Etiopii i koptyjski (70 mln), anglikanie (70 mln), baptyści (80 mln), metodyści (50 mln); zjawiskiem słabo postrzeganym przez opinię publiczną dyskryminacja ch. w wielu krajach Azji, m.in. w Arabii Saudyjskiej zakaz publicznego wyznawania kultu, funkcjonowania kościołów, sprzedawania Biblii; w Egipcie, gdzie żyją wyznający ch. Koptowie egipscy – utrudnienia w dostępie na studia, podjęciu pracy w policji i wojsku, zaś przejście z islamu na ch. traktowane jako przestępstwo; w Indonezji przymusowa islamizacja Moluków kosztowała życie ok. 10 tys. osób; w Pakistanie ch. należą do najniższej klasy społecznej, pozbawieni są praw obywatelskich (nie wolno im występować przed sądami); w Sri Lance mnożą się napady na kościoły (zamknięto 140 świątyń); w Chinach aresztowania księży i zamykanie kościołów domowych jest na porządku dziennym; w Korei Płn. chrześcijanie uważani są za element "antykomunistyczny", i jako tacy odpowiednio traktowani; w Indiach szykanuje się biednych ch.; w Nigerii dziewczynki z rodzin ch. przymuszane są do noszenia czarczafów.
Tabele:
Ważniejsze Kościoły chrześcijańskie i liczba ich wyznawców
