(Hiszpania)
miasto w środk. Hiszpanii nad Tagiem (Kastylia); ośr. adm. prowincji T.; 69 tys. mieszk. (2003); przem. elektroniczny, metalowy, chem., włókienniczy, spoż., rzemiosło artyst. (biała broń, ceramika, wyroby jubilerskie); akad. wojskowa; muzea (m.in. duża kolekcja malarstwa El Greco), ośr. turystyczny. Pierwotnie osada iberyjska, 192 p.n.e. zdobyta przez Rzymian (Toletum); od V w. we władaniu Wizygotów, od VI w. do 711 stol. ich państwa i gł. ośr. kościelny (biskupstwo powstało już pod koniec I w., arcybiskupstwo od IV w.); 711-1085 pod panowaniem muzułmańskim; m. wielu kultur (muzułmańskiej, mozarabskiej, judaizmu, chrześcijaństwa); ważny ośr. rzemieślniczy (broń, sukno, jedwab, cenna biżuteria i wyroby srebrne); 1085 zdobyte przez siły chrześc. pod wodzą Alfonsa VI, odtąd stol. Kastylii; do końca XV w. zachowało charakter wielokulturowy, stając się także sławnym w Europie ośr. naukowym (m.in. szkoła tłumaczy Alfonsa X Mądrego); 1520-21 ważny ośr. powstania comuneros; 1492 wygnano z T. Żydów, a 1609 morysków; od tego momentu T. straciło pierwotne znaczenie handlowe i kulturalne; mimo przeniesienia stol. do Madrytu (1561), pozostało siedzibą prymasa Hiszpanii; VII-IX 1936 w czasie wojny domowej bohaterska obrona alkazaru przez kadetów akad. wojskowej przed siłami republikańskimi, później m. opanowane przez armię frankistowską. Jeden z największych zespołów zabytkowych w Hiszpanii; budowle średniowieczne (bramy Puerta Vieja de Bisagra z IX w., Puerta de Sol z XII w.; mosty z XIII-XIV w., katedra 1227; kościoły z X w.), w stylu mudejar (kościoły przebudowane z synagog z XII-XIII w. oraz meczetów z X, XII, XIII w.); alkazar (XVI w.), pałace (XV-XVI w.), szpitale (XVI w.), ratusz (XVI w.), rezydencja arcybiskupia (XVI/XVII w.); m. wpisane na Listę UNESCO.
LEGAT PAPIESKI, BERRUGUETE Alonso, CASTIGLIONE Baldassare, ALKAZAR, PACHECO, JIMÉNEZ DE CISNEROS, MOZARABSKI CHORAŁ, KASTYLIA, TAG, GRECO EL