potoczne określenie pierwszego etapu II woj. świat., rozpoczętego 1 IX 1939 atakiem wojsk niem. na Polskę, a zakończonego 5 X kapitulacją ostatniego zgrupowania wojsk pol. (Grupa "Polesie"); siły niem. na froncie pol. składały się z 1,85 mln żołnierzy, 2,8 tys. czołgów, 10 tys. dział, 2,1 tys. samolotów; Polska przeciwstawiła ok. 1 mln żołnierzy, 880 czołgów, 4,3 tys. dział, 400 samolotów; do 3 IX bitwa graniczna (koncentryczny atak z płn., zach. i płd. przeciw siłom pol. zajmującym pozycje wzdłuż granic państwa); 3 IX wojnę Niemcom wypowiedzieli sojusznicy Polski, Francja i W. Brytania, nie rozpoczynając jednak faktycznie działań wojennych; 4-8 IX gł. niem. uderzenie pancerne rozbiło obronę pol. i wojska niem. podeszły pod Warszawę; 9-16 IX bitwa nad Bzurą, działania zaczepne pol. armii "Poznań" i "Pomorze" (jedyne na tę skalę) przeciw wojskom niem. nacierającym na Warszawę; ok. 15 IX większość wojsk pol. była już w rozsypce lub w okrążeniu (bohaterska obrona Warszawy, Modlina, Kępy Oksywskiej, Helu), ewentualne nadzieje na przegrupowanie sił na wsch. terenach kraju przekreśliło 17 IX wkroczenie wojsk sowieckich (nieliczne wojska pol. praktycznie nie stawiały oporu); w tej sytuacji prezydent, rząd i naczelny wódz opuścili kraj kierując się przez Zaleszczyki na Rumunię - w następnych dniach podążyło ich śladem szereg oddziałów i poszczególnych żołnierzy; 20-26 IX rozbicie przez Niemców oddziałów pol. broniących się na Lubelszczyźnie; 27 IX kapitulacja Warszawy, 29 IX - Modlina, 2 X - Helu; 2-5 X pod Kockiem ostatnia bitwa k.w., zakończona kapitulacją grupy "Polesie" - z powodu braku szans na sukces i wyczerpania się zapasów amunicji. Na klęskę Polski złożyła się nierównowaga sił, zacofanie w uzbrojeniu i strategii, brak realnej pomocy sojuszników, dopuszczenie do aliansu niem.-radzieckiego oraz do wchłonięcia Czech przez Niemcy; wg współczesnych wyliczeń (J. Holzera) 63 tys. żołnierzy pol. zostało zabitych, 130 tys. rannych, w niewoli znalazło się 440 tys.; straty niem. wyniosły 45 tys. zabitych i rannych łącznie.
KIRCHMAYER, DEC Władysław, LANGNER, PIWOWAR, SKARŻYŃSKI, OBOZY JEŃCÓW POLSKICH W II WOJNIE ŚWIATOWEJ, ROYCEWICZ-LELIWA, NAUJOCKS, ŚWITALSKI, TAUSCHINSKI
- kampania wrześniowa, często używane określenie...
- obrona Warszawy 1939, przygotowania zaczęto...
- KIRCHMAYER, Jerzy (1895-1959)