starożytne państwo w płn. Mezopotamii, istniejące od początku II tysiąclecia do 612 p.n.e.; założone przez plemiona Amorytów (lud pochodzenia semickiego), które opanowały tereny wokół miasta Aszur (Asyria); ok. 1813 p.n.e. staje się lokalną potęgą pod panowaniem Szamszi-adada (tzw. państwo staroasyryjskie); w XVIII w. p.n.e. podbite przez Hammurabiego z Babilonii, w XVI i XV w. p.n.e. uzależnione od huryckiego państwa Mitanni; ok. 1400 p.n.e. odzyskało niepodległość i ponownie stało się potęgą (państwo średnioasyryjskie) obejmując tereny po wybrzeża M. Śródziemnego i Czarnego; najwybitniejszy władca tego okresu to Tiglat-Pilesar I (1115-1077 p.n.e.). Od ok. 722 p.n.e. okres potęgi państwa nowoasyryjskiego, prowadzącego agresywną politykę wobec sąsiadów (m.in. zniszczenie Urartu, podporządkowanie Babilonii, Elamu, Fenicji, Palestyny, Syrii i przejściowo Egiptu); po śmierci ostatniego wybitnego władcy, Asurbanipala, 614-609 p.n.e. A. została całkowicie zniszczona w wyniku najazdów Medów i Babilończyków, którzy zagarnęli jej ziemie. Gł. miasta A.to Aszur (Asyria), Niniwa, Kalch; ustrój kraju był teokratyczny (król był zarazem najw. kapłanem); państwo niewolnicze, gospodarka oparta na handlu, rolnictwie i wojnach grabieżczych.
TIGLATPILESAR I, NABOPALASAR II, ASURBANIPAL, SARGON II, ASUR-NASIRPAL II, JONOWIE, KARKEMISZ, ASYRYJSKA SZTUKA, IRACKIE MUZEUM, OGRODOWA SZTUKA