WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. w większości nizinne; wybrzeże z szerokimi piaszczystymi plażami, obwałowane tamami chroniącymi poldery, niekiedy pasma wysokich do 20 m wydm; w części środkowej kraju wysoczyzny Brabancji i Hainaut oraz płaskowyż Condroz; na płd.-wsch. stare, mocno zdenudowane pasmo górskie Ardenów, z najw. szczytem Botrange (694 m); klimat umiarkowany ciepły, morski, z częstymi opadami i dużym zachmurzeniem; średnia temp. stycznia 2 do 4°C (najniższe temp. zimą nie przekraczają -20°C, b. rzadkie opady śniegu), lipca 17°C; średni roczny opad 800 mm (w Ardenach do 1500 mm); gł. rzeki: Skalda (z dopływami Dendre, Senne, Rupel) i Moza (z dopływami Sambra, Ourthe, Ambléve); rzeki połączone licznymi kanałami, m.in. Brukselski (najstarszy), Gandawski, Alberta, Campine, Ypres; brak jezior (tylko sztuczne zbiorniki); roślinność naturalna wyparta przez uprawy, lasy gł. w Ardenach i dolinach rzek.
LUDNOŚĆ składa się z dwóch grup etnicznych: Flamandów (ok. 57%), zamieszkujących część zach. i płn. (po Limburgię) i Walonów, (33%) posługujących się j. franc. (dialekt waloński), dominujących w części środk. (Brabancja) i płd.-wsch.; nadto 9,6% cudzoziemców, gł. Włosi, Francuzi, Holendrzy, Niemcy, ok. 50 tys. Polaków (gł. w Antwerpii, Brukseli, rejonie Lige i zagłębiu górniczym Kempen); wyznania: katolicy 75%, protestanci 1% (12% wolnomyśliciele, 10% bezwyznaniowi); jedna z najw. w Europie gęstość zaludnienia (335 osób/km2); w miastach zamieszkuje 96% ludności; ujemny przyrost naturalny; w strukturze płci wyraźna przewaga kobiet (105 kobiet na 100 mężczyzn); przeciętna dł. życia: mężczyźni – 73 lata, kobiety – 80 lat.
USTRÓJ. Monarchia parlamentarna od 1831; głową państwa (od 1993) król Albert II; wg nowelizacji konstytucyjnej z 1993 państwo federacyjne; parlament dwuizbowy: Izba Deputowanych 150 czł. i Senat 72 czł. (w tym 40 wybieranych, 21 mianowanych przez rady regionalne, 10 dokooptowywanych przez czł. wybieralnych, 1 przedstawiciel rodziny królewskiej); kadencja obu izb czteroletnia; powszechny obowiązek wyborczy; w składzie federacji 3 regiony: Flandria, Walonia i region stołeczny z własnymi organami władzy ustawodawczej (radami regionalnymi) oraz szeroką autonomią; system rządów wielopartyjny, mocno rozdrobniony.
GOSPODARKA. Kraj wysoko rozwinięty, jeden z najzamożniejszych w świecie; gospodarka mocno zintegrowana z Holandią i Luksemburgiem (Beneluks) oraz państwami Unii Europejskiej; wysoko rozwinięte usługi (dostarczają 74% produktu krajowego brutto), m.in. transportowe i bankowe; różnorodny i nowoczesny przem. oparty na importowanych surowcach; własne bogactwa naturalne niewielkie, gł. węgiel (kopalnie w trakcie likwidacji) i surowce budowlane (wapienie, piasek szklarski, kwarcyty, porfiry, marmury); światowa potęga w zakresie hutnictwa żelaza i metali nieżelaznych (miedzi, cyny, cynku, ołowiu, kobaltu); rozwinięty przem. maszynowy i metalowy (urządzenia górnicze, energetyczne, maszyny włókiennicze, broń wojskowa i myśliwska), środków transportu (tabor kolejowy, statki, ciągniki, montownie General Motors, Forda, Renault); wielki przem. rafineryjny (przetwarza ok. 35 mln t ropy naft. rocznie) i chem. (produkcja tworzyw sztucznych, kauczuku, kwasu siarkowego, nawozów azotowych i fosforowowych), m.in. koncern Solvay (najw. w świecie producent sody); nowoczesny przem. elektroniczny (produkcja radioodbiorników i telewizorów); przem. włókienniczy (koronki brabanckie, dywany, tekstylia, len) o bogatych tradycjach sięgających średniowiecza; rozwinięty także przem. szklarski, ceramiczny, papierniczy, spoż., zwł. mięsny, mleczarski, cukrowniczy i piwowarski; w Antwerpii słynne w świecie szlifiernie diamentów. Rolnictwo, jakkolwiek nie odgrywa szczególnej roli w gospodarce, wysoko wydajne (62 q zbóż z ha), mocno zmechanizowane (1 ciągnik na 12 ha), wykorzystujące 461 kg nawozów sztucznych na hektar; grunty orne i sady zajmują 27% pow., łąki i pastwiska 22%; szczególne znaczenie ma hodowla (ponad 2/3 wartości produkcji rolnej) bydła, trzody chlewnej i drobiu; uprawa pszenicy, buraka cukrowego, owsa, jęczmienia, ziemniaków, roślin pastewnych, tytoniu, lnu, chmielu, cykorii, w strefach podmiejskich także warzywnictwo, ogrodnictwo, uprawa kwiatów; rolnictwo zatrudnia zaledwie 2,7% ludności zawodowo czynnej; spore wpływy z turystyki, zwł. do zabytkowych miast (Brugia, Antwerpia, Gandawa, Bruksela), nadto modne kąpieliska w Ostendzie i Knokke-Heist, uzdrowisko Spa w Ardenach. Sieć komunikacyjna jedna z najlepszych w świecie; 11,7 km linii kol. na 100 km2 (1960 nawet 15,9 km, część połączeń zlikwidowano ze względu na nierentowność); 51 km dróg o ulepszonej nawierzchni na 100 km2; wysoki poziom motoryzacji (379 samochodów osobowych na 1000 mieszk.); wielka flota handlowa (3,1 mln DWT); gęsta sieć połączeń kanałami wodnymi; wielkie międzynar. porty morskie: Antwerpia (najw. po Rotterdamie w Europie), Gandawa, Brugia-Zeebrugge; międzynar. porty lotnicze w Brukseli, Antwerpii, Ostendzie; najgęstsza w Europie sieć telefoniczna (522 aparaty na 1000 mieszk.). Wiele szkół wyższych (m.in. 4 uniw., najstarszy katolicki zał. 1425 w Leuven, 3 politechniki), szereg instytutów, 8 akad. naukowych – najstarsza Belg. (walońska) Król. Akad. Nauk, Literatury i Sztuki zał. 1772 i Król. Akad. Języka Flamandzkiego i Literatury, zał. 1886.
HISTORIA. W starożytności kraj celtyckich Belgów; od 57 p.n.e. pod panowaniem Rzymu; w III w. n.e. schrystianizowany; od połowy V w. w państwie Franków; 843 na mocy traktatu z Verdun podział B. między Francję, do której została włączona Flandria, a Lotaryngię, której przypadła pozostała część, 925 wcielona do Germanii; między XI a XIV w. miasta stają się ważnymi ośrodkami handlu i wytwórczości (sukiennictwo flamandzkie); 1477 małżeństwo Marii Burgundzkiej z Maksymilianem Austriackim sprawia, że Niderlandy (wraz z B.) dostają się pod panowanie Habsburgów; rządy Filipa II doprowadzają 1566 do wybuchu powstania antyhiszp.; 1581 siedem prowincji płn. (ob. Holandia) ogłasza niepodległość, B. pozostaje w rękach Hiszpanii; 1789–91 powstanie, w trakcie którego zawiązane zostają Zjednoczone Stany Belgijskie (powrót do staroż. nazwy); w okresie napoleońskim pod władzą Francji; po kongresie wiedeńskim scalona z Holandią w Królestwo Zjednoczonych Niderlandów; 1830 secesja, uzyskanie niepodległości, 1831 uznanej przez konferencję londyńską, uchwalenie konstytucji ustanawiającej dziedziczną monarchię konstytucyjną z dwuizbowym parlamentem, pierwszym monarchą Leopold I z dynastii sasko-koburskiej; za panowania Leopolda II (1865–1909) rozkwit gosp., 1908 przyłączenie Konga; podczas I woj. świat. Niemcy gwałcą neutralność B. i narzucają jej surową okupację; po wojnie traktat wersalski przyznaje B. miasta Eupen i Malmédy oraz mandat nad Ruandą i Burundi; podczas II woj. świat. ponowna okupacja Belgii, wyzwolonej na przełomie 1944/45 przy udziale polskiej 1. Dywizji Pancernej gen. Maczka. Od 1945 czł. ONZ, od 1949 czł. NATO (sekretariat w Brukseli oraz naczelne dowództwo w Mons), od 1957 czł. EWG (która również zakłada tu swą gł. siedzibę); od 1948 unia celna z Luksemburgiem i Holandią, przekształcona 1960 w unię gospodarczą (Beneluks); 1959–60 powstanie antykolonialne w Kongu, B. uznaje jego niepodległość, 1962 także Ruandy i Burundi; konflikty między wspólnotą flamandzką i walońską gł. na tle językowym, załagodzone ograniczoną autonomią 3 gł. regionów kraju (flamandzką, walońską i dwujęzyczną Brukselą); w ślad za tym 1970-71 zmiany w konstytucji, dalsze ustawy dotyczące wzrostu samodzielności ekon. i kulturalnej obu wspólnot; od 1980 kolejne etapy regionalizacji wprowadzane przez rząd W. Martensa (premier do 1992), m.in. podział językowy w organach władz wykonawczych, reforma szkolnictwa, decentralizacja uprawnień władz centralnych, zmierzające do przekształcenia kraju w państwo federacyjne (co ostatecznie nastąpiło 1993) z własnymi rządami i parlamentami, przy zastrzeżeniu polityki zagr., spraw obrony, sprawiedliwości i bezpieczeństwa wewn. dla rządu federalnego; w tymże roku nastąpiła zmiana na stanowisku głowy państwa (po śmierci swego starszego brata Baudouina I tron objął Albert II z dyn. sasko-koburskiej); system rządów w B. z reguły ma charakter koalicyjny (np. w wyborach do parlamentu 1999 mandaty poselskie zyskało 12 partii); B. odgrywa w Unii Eur. znaczącą rolę, a Bruksela jest siedzibą władz UE; 1 I 2002 B. zastąpiła wraz z 12 innymi państwami UE narodową walutę (franka belgijskiego) wspólnym pieniądzem euro; parlament B. zalegalizował też 2002 eutanazję (przy znacznie surowszych obostrzeniach niż w Holandii), a na ścieżce legislacyjnej znajduje się prawo do adopcji dzieci przez małżeństwa homoseksualistów; mimo sukcesów gospodarczych liberalnego rządu Guy Verhofstadta (szybki wzrost gospodarczy, spadek bezrobocia, redukcja długu publicznego i deficytu budżetowego) wybory (dzięki głosom flamandzkim) wygrali chadecy, którzy nie byli jednak w stanie utworzyć rządu; XII 2007 po 192 dniach od wyborów szef liberałów Guy Verhofstadt utworzył koalicyjny rząd tymczasowy (na 3 miesiące), nie oznacza to jednak załagodzenia napięć w kraju – bogata północ domaga się większej autonomii, nie słabną spory językowe; III 2008 flamandzki chadek Yves Leterme stanął na czele koalicyjnego rządu złożonego z pięciu chadeckich, liberalnych i socjalistycznych partii reprezentujących zarówno ludność francusko- jak i niderlandzkojęzyczną (najważniejsi ministrowie: spraw zagranicznych, wewnętrznych, obrony i sprawiedliwości pozostali na zajmowanych wcześniej stanowiskach), zakończył się tym samym 9-miesięczny kryzys rządowy. W wyborach 2010 zwyciężył Nowy Sojusz Flamandzki Barta De Wevera głoszący hasło likwidacji Belgii i stopniowego utworzenia dwu odrębnych państw.
LOTARYNGIA, ALBERT II, EUROPEJSKA AGENCJA ENERGII ATOMOWEJ, SINT NIKLAAS, NAMUR, KAŁUSSOWSKI, UNIA EUROPEJSKA, EUROPEJSKIE OBSERWATORIUM POŁUDNIOWE, YPRES, LEIE