Republika Kosowa
państwo śródlądowe w płd. Europie, na Półwyspie Bałkańskim; graniczy z Serbią, Czarnogórą, Macedonią, Albanią; pow. 10 887 km2, 2,2 mln mieszk.; stol. Prisztina (500 tys. mieszk.), inne m.: Prizren, Kosovska Mitrovica; j. urzędowy: albański; jedn. monetarna: 1 euro=100 centów; PKB na 1 mieszk: 1500 dol. (2007).
WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. górzyste, gł. pasma: Szar Płanina, Góry Dynarskie, Góry Północnoalbańskie (z najwyższym szczytem Djerawica 2656 n.p.m.), Kopaonik; większą część zajmują 2 śródgórskie kotliny: Kosowe Pole i Metochia; klimat podzwrotnikowy kontynentalny; gł. rz. Drin Biały, Sitnica, Morawa Płd.; gł. jeziora: Gazivoda, Radonjić; średnia temp. stycznia w Prisztinie – -1°C, lipca – 21°C; 53% pow. to tereny uprawne, ok. 40% - lasy.
LUDNOŚĆ. Większość stanowią Albańczycy (90%), 5% Serbowie (ok. 120 tys.), 5% inne grupy etniczne: Bośniacy, Turcy, Romowie; główne wyznania: islam 90%, prawosławie 7%, katolicyzym 3%; przyrost naturalny:1,3%; średnia dł. życia: 69 lat, średnia gęstość zaludnienia 227 osób/km2; 40% ludności mieszka w miastach.
USTRÓJ. Republika parlamentarna na mocy przyjętej przez parlament w IV 2008 i obowiązującej od VI 2008 konstytucji; głową państwa prezydent, wybierany przez parlament na 3-letnią kadencję; parlament jednoizbowy: 120-osobowe Zgromadzenie Narodowe wybierane w wyborach powszechnych na 3-letnią kadencję (100 miejsc dla przedstawicieli albańskiej większości, 10 dla Serbów, 10 dla innych mniejszości); administracyjnie kraj podzielony jest na 30 prowincji.
GOSPODARKA. Podstawę gospodarki stanowi rolnictwo i górnictwo; uprawa pszenicy, tytoniu, kukurydzy, konopi, winorośli, drzew owocowych; znaczne zasoby węgla brunatnego, rud cynku i ołowiu, chromu, magnezytów, srebra, złota; przem. spoż., maszynowy, chem., włókienniczy; przemysł praktycznie nie istnieje z powodu braku technologii i nieuporządkowanych spraw własnościowych; znaczną przeszkodą dla rozwoju gospodarczego jest deficyt energii (w Prisztinie codziennie dochodzi do przerw w dostawie prądu); przemysł spożywczy nie jest w stanie zaspokoić potrzeb rynku wewnętrznego - ponad 70 proc. produktów pochodzi z Serbii; rozwinięte rzemiosło artystyczne (wyroby ze srebra i złota); bezrobocie sięga 59% a 37 % ludzi (wg szacunków ONZ) żyje poniżej granicy ubóstwa.
HISTORIA. Kosowo zostało zasiedlone przez ludność serbską ok VII w. n.e.; od XII w. należało do Serbii, która uważa je za kolebkę swojej państwowości; 1389 po wygranej przez Turków bitwie na Kosowym Polu przeszło pod władzę Imperium Osmańskiego; XVI-XVII w. proces islamizacji; od końca XVII w. osadnictwo albańskie; 1689-90 odparta przez Turków inwazja austriacka; 1912-13 po wojnie bałkańskiej Serbia odzyskuje K.; od 1918 w Królestwie Serbów, Chorwatów i Słoweńców; 1941 znaczna część K. włączona zostaje do stworzonej przez Włochów tzw. Wielkiej Albanii; od 1946 w składzie Jugosławii (do 1969 jako K. i Metochia); 1974-89 K. cieszy się znaczną autonomią; od lat 80. wystąpienia ludności albańskiej na tle narodowościowym (żądania poszerzenia autonomii, zał. uniwersytetu z j. albańskim), w końcu pojawienie się albańskich oddziałów partyzanckich p.n. Narodowa Wyzwoleńcza Armia K. (UÇK); 1990 deklaracja niepodległości ogłoszona przez kosowskich Albańczyków; po rozpadzie Jugosławii w 1992 Ibrahim Rugowa zostaje wybrany prezydentem; przez następne lata wzrasta napięcie w stosunkach z rządem w Belgradzie; III-IX 1998 wybuch otwartych walk, wobec przewagi militarnej Serbów i dokonywanych przez nich zbrodni exodus ok. 800 tys. ludności albańskiej (m.in. na teren Macedonii); ponieważ międzynar. próby mediacji nie powiodły się, III 1999 NATO rozpoczęło naloty na cele wojskowe w Serbii; po dwóch miesiącach w rezultacie międzynar. porozumienia (z udziałem Rosji) naloty przerwano, siły jugosłowiańskie wycofały się, w ich miejsce wkroczyły siły pokojowe (KFOR, 30 tys. żołnierzy, m.in. Polacy), kilkaset tys. Albańczyków powróciło do domów, rozpoczął się natomiast exodus ludności serbskiej (szykanowanej teraz przez Albańczyków); wybory 2000 wygrała w K. umiarkowana partia Ibrahima Rugowy, niemniej sytuacja polit. pozostała mało stabilna, pogłębiona wojną w sąsiadującej z Kosowem Macedonii, gdzie od III 2001 trwają akcje partyzanckie nierozbrojonej UÇK, dążącej do zajęcia obszarów zamieszkanych przez większość albańską (m.in. przygraniczne m. Tetovo); w samym K. narastają żądania niepodległości i zerwania więzów formalnych z Jugosławią; w wyborach parlamentarnych 2001 zwyciężyła Demokratyczna Liga K. Ibrahima Rugowy (46,3% głosów), która przejmuje część kompetencji od sił ONZ; wysunięty przez Ligę postulat niepodległości K. został odrzucony przez ministrów spraw zagr. państw UE - obowiązywała rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ w sprawie pozostawienia Kosowa autonomiczną częścią Jugosławii - po likwidacji tej ostatniej aspiracje K. do uzyskania niepodległości zyskały szanse urzeczywistnienia; na przeszkodzie stoi m.in. dramatyczna sytuacja mniejszości serbskiej, szykanowanej przez Albańczyków; od VI 1999 pod zarządem ONZ (specjalnie powołane siły UNMIK), stopniowo rozwijane instytucje samorządowe; 2002-06 prezydentem Ibrahim Rugowa, po jego śmierci profesor prawa Fetmir Sedju, po wyborach powszechnych w X 2004 rządy koalicyjne partii Sojuszu na rzecz Przyszłości K. i Demokratycznego Związku K., od III 2006 premierem były przywódca albańskiej partyzantki gen. Agim Ceku; VI 2007 Rosja odrzuciła zaproponowane przez negocjatora ONZ Martiego Ahtisaari (Finlandia) rozwiązanie dla K. (przewidywało ono uzyskanie przez tą prowincję de facto niepodległości – konstytucji, flagi, wojska – pod auspicjami UE); XI 2007 wybory parlamentarne wygrywa Demokratyczna Partia Kosowa Haszima Thaci; 17 II 2008 K. proklamowało niepodległość, przyjęło także nową flagę - przedstawia ona żółtą mapę państwa na niebieskim tle i sześć gwiazdek symbolizujących narody nowego kraju; K. uznały m.in. Niemcy, USA, Francja, Polska natomiast uznania odmawia Serbia, Rosja, Chiny, a także bojące się własnych ruchów separatystycznych Hiszpania, Rumunia i Słowacja; IV 2008 parlament przyjął tekst konstytucji opartej o zaproponowane przez ONZ ramy konstytucyjne i przenoszącej władzę w ręce albańskiej większości; VI 2008 konstytucja wchodzi w życie, przyjęty zostaje także, wyłoniony w drodze konkursu, hymn Kosowa – pozbawiona słów kompozycja pt. Europa. 2010 Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze uznał, że Kosowo miało prawo ogłosic niepodległość, nadal kwestionowaną przez Serbię (oraz wiele państw mających podobne jak ona problemy z mniejszościami).
KOSOVSKA MITROVICA, JUGOSŁAWIA, ALBAŃCZYCY, PRÍZREN, SZAR PŁANINA, MILOŠEVIĆ, PRIŠTINA, KADARE, LEKARZE BEZ GRANIC, PEĆ