LUDNOŚĆ. Skład etniczny: 77% Metysów, 10% białych pochodzenia europejskiego, 9% Murzynów, 4% Indian; w miastach zamieszkuje 60% ludności; gęstość zaludn. 45 osób/km2; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 64 lata, kobiety - 68 lat; wyznania: 90% katolików, 9,4% metodystów i baptystów; wśród Indian animiści.
USTRÓJ. Republika prezydencka na podstawie konstytucji z 1987 (nowelizacja 2000); parlament jednoizbowy: Zgromadzenie Narodowe, 92 czł., wybory co 6 lat; głową państwa i szefem rządu prezydent wybierany w głosowaniu powszechnym na 6 lat; kraj dzieli się na 9 regionów.
WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. w części zach. i środk. wyżynne i górzyste, z trzema pasmami aktywnych wulkanicznie Kordylierów: C. Isabella (najw. szczyt Saslaya, wys. 1999 m), C. Dariense i Montaa de Huapi; w zach. N. równolegle do O. Spokojnego rozległe zapadlisko tektoniczne z najw. w Ameryce Środk. jeziorami: Nikaragua (pow. 7,8 tys. km2), Managua (1,2 tys. km2) połączonymi rz. Tipitapa; na wschodzie rozległa płaska nizina, częściowo zabagniona, z lagunami nadmorskimi, zw. w części nadmorskiej Wybrzeżem Moskitów; klimat równikowy, wilgotny; średni roczny opad 2000 mm, na Wybrzeżu Moskitów do 6000 mm; pora deszczowa od maja do listopada; średnia miesięczna temp. na nizinach 26 - 27C; gł. rzeki: Coco (graniczna z Hondurasem), Rio Grande, Escondido, San Juan (wypływa z jez. N., tworzy granicę z Kostaryką); na wsch. lasy wiecznie zielone, równikowe, na zach. monsunowe, zajmują 27,7% pow.; w części środk. N. roślinność sawannowa.
GOSPODARKA. Jeden z najbiedniejszych krajów Ameryki Środk., wyniszczony wojną domową; podstawą utrzymania rolnictwo; uprawa kukurydzy, ryżu, fasoli, roślin strączkowych, warzyw na rynek wewn., bawełny, kawy, kakaowca, trzciny cukrowej na eksport; hodowla bydła, trzody chlewnej, koni, mułów, osłów; eksploatacja lasów; rybołówstwo (krewetki); przem. (słabo rozwinięty) skórzany, spoż., tekstylny, cementowy, drzewny, rafineria ropy w Managui; znaczne zasoby bogactw naturalnych słabo eksploatowane, m.in. rudy miedzi, złoto i srebro; słaba sieć komunikacyjna, zwł. na wsch.; przez N. biegnie Droga Panamer.; gł. porty morskie: Corinto, San Juan del Sur, Puerto Sandino nad O. Spokojnym, Bluefields, Puerto Cabezas nad M. Karaibskim; międzynar. port lotniczy Managua.
HISTORIA. W czasach prekolumbijskich obszar zasiedlony przez Majow; 1502 odkryta przez Kolumba, 1521-24 podbita przez Hiszpanow, 1535 wlaczona do wicekrolestwa Nowej Hiszpanii; od 1821 niepodleglosc; 1823-38 (z Gwatemala, Kostaryka, Hondurasem i Salwadorem) tworzyla Federacje Ameryki Srodk.; nastepnie samodzielna republika targana konfliktami wewn. i stalym zbrojnym sporem o granice z Salwadorem; w pol. XIX w. po objeciu rzadow przez konserwatystow okres rozwoju gosp.; od 1893 rzady liberalow, obalonych 1909 przy poparciu USA, ktore 1912 dokonaly interwencji zbrojnej, pozostawiajac do 1933 swoje oddzialy na terenie N.; 1927-32 antyamer. powstanie A.C. Sandino; po krotkim okresie niezaleznosci (1933-36) zamach stanu gen. A. Somozy, dokonany przy poparciu USA, rozpoczal wieloletni okres dyktatury (1937-47, 1950-56 - A. Somoza prezydentem, nastepnie 1957-78 jego syn L. Somoza Debayle); 1978-79 aktywizacja dzialajacego od 1961 Frontu Wyzwolenia Nar. im. Sandino doprowadzila do obalenia dyktatury, za lamanie praw czlowieka pozbawionej przez J. Cartera pomocy USA; po krotkim okresie rzadow demokratycznych sandinisci wprowadzili dyktature lewicowa, ktorej opor stawil ruch partyzancki contras wspierany przez Honduras i USA; 1984 prezydentem zostal D. Ortega Saavedra, ktory 1987 wprowadzil nowa konstytucje i podjal negocjacje z contras, zwienczone 1989 zawieszeniem broni i 1990 wolnymi wyborami, wygranymi przez opozycje z V.B. de Chamorro na czele; (od 1990 przezydentem Violeta Barrios de Chamorro); wynikow wyborow nie zaakceptowaly skrajne skrzydla obu ugrupowan tworzac oddzialy partyzanckie; 1993 Chamorro podpisala akt amnestii dla obu stron, ktore 1994 zlozyly bron; wybory 1996 wygrala koalicja partii liberalno-konserwatywnych, 1997 prezydentem zostal A. Aleman Lacayo; proby reform ustrojowych i poprawy sytuacji gosp. zahamowal 1999 kataklizm w postaci huraganu Mitch, w ktorym smierc ponioslo 9 tys. ludzi, a domy utracilo 2 mln obywateli; 2002 prezydentem i szefem rzadu zostal Enrique Bolaos Geyer z Partii Liberalnej, Lacayo, oskarzony o zdefraudowanie 250 mln dol. (najw. afera finansowa w historii kraju) skazany zostal na 20 lat wiezienia; X 2006 parlament wprowadził całkowity zakaz aborcji (nawet w przypadkach zagrożenia życia lub gwałtu) – za dokonanie zabiegu zarówno lekarz jak i pacjentka mogą zostać skazani na karę 20 lat więzienia; XI 2006 wybory prezydenckie wygrywa sandinista Daniel Ortega (pełnił już ten urząd w latach 1984-90); panstwo czl. ONZ, OPA, Sela, Centroamerica-4 (ukladu podpisanego 1993 miedzy N., Salwadorem, Hondurasem i Gwatemala o utworzeniu do 2000 wspolnej strefy wolnego handlu).
FONSECA, PREKOLUMBIJSKA SZTUKA, ORTEGA, LAGO DE NICARAGUA, DARÍO Rubén, FONSECA AMADOR Carlos, LEÓN, ORGANIZACJA PAŃSTW AMERYKI ŚRODKOWEJ, NIKARAGUA, FEDERACJA AMERYKI ŚRODKOWEJ