El Salvador, Republika Salwadoru, República de El Salvador
LUDNOŚĆ. Skład etniczny: 89% Metysi, 10% Indianie, nadto biali i Chińczycy; gęstość zaludnienia 299 osób/km2 (najwyższa w krajach Ameryki Środk.); w miastach 44% ludności; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 63 lata, kobiety - 68 lat; wyznania: 92% katolików, 8% protestantów.
USTRÓJ: republika prezydencka; na podstawie konstytucji z 1983 (modyfikowanej 1992) głowa państwa powoływana w wyborach bezpośrednich na 5 lat (tylko na 1 kadencję), wyposażona w prerogatywy wykonawcze (prezydent powołuje i odwołuje rząd, jest równocześnie nacz. d-cą sił zbrojnych); parlament jednoizbowy (Zgromadzenie Nar.), 84 czł. wybieranych w wyborach powszechnych na 3 lata; kraj dzieli się administracyjnie na 14 departamentów.
WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. przeważnie górzyste; terytorium S. przecinają dwa pasma Kordylierów, ciągnące się z zach. na wsch., o licznych szczytach wulkanicznych (najwyższy Santa Ana – 2386 m, szczególnie aktywny Izalco, 1910 m, zw. Latarnią Ameryki Środk.), przedzielone rozległym płaskowyżem wys. do 700 m, zajmującym większość pow. kraju; na płd. wzdłuż linii brzegowej oraz w dolinie rz. Lempa szerokie do 30 km niziny aluwialne, poprzecinane potokami lawowymi; u ujścia Lempy zatoki lagunowe; morska linia brzegowa wyrównana; obszar aktywny sejsmicznie; klimat podrównikowy, wilgotny; średnie miesięczne temp. 23–27C; roczna suma opadów ok. 1800 mm (najmniejsze w dolinie Lempy ok. 700 mm), najwyższe w górach (do 2500 mm); pora deszczowa od V do X; gł. rzeki: Lempa (dł. 260 km) i San Miguel; ważniejsze jeziora: Güija (częściowo w Gwatemali), Ilopango, Coatepeque; roślinność zwrotnikowa, mocno przetrzebiona (lasy zajmują 5% pow. kraju), dominują sawanny, w górach powyżej 800 m – dąb i sosna.
GOSPODARKA. Kraj słabo rozwinięty, wyniszczony trwającą od początku lat 80. wojną domową; własność ziemi powodem niepokojów społ. (grunty orne w przeważającej większości należą do wielkich właścicieli ziemskich); dominuje monokulturowa uprawa kawy na eksport (8 miejsce w świecie); nadto trzciny cukrowej, bananów, owoców cytrusowych, bawełny, tytoniu, sizalu oraz dla potrzeb żywieniowych kukurydzy, fasoli, sorga, manioku, prosa; hodowla bydła, trzody chlewnej, koni; rybołówstwo (m.in. połów krewetek); niewielkie wydobycie srebra, miedzi, rud żelaza, cynku i ołowiu; przem. włókienniczy, chem., metalowy, maszyn., elektrotechn., cukrowniczy, tytoniowy, cementowy, skórzano-obuwniczy; sieć drogowa niezła (przez S. przebiega Droga Panamerykańska), kolejowa rzadka; gł. porty morskie: Acajutla, La Libertad, La Unión; międzynar. port lotniczy w San Salvador; tamże 4 uniw. (3 prywatne), najstarszy zał. 1841, politechnika, 8 inst. nauk.-badawczych.
HISTORIA. Terytorium współcz. S. zamieszkane było początkowo przez Majów, następnie Tolteków; 1523–24 podbite przez hiszp. konkwistadora Pedro Alvarado, skolonizowane i włączone do kapitanii generalnej Gwatemala (w wicekrólestwie Nowej Hiszpanii); region specjalizowano początkowo w uprawach kakaowca, następnie indygowca (do produkcji barwnika indygo), od XIX w. w uprawie kawy; liczne powstania indiańskie (m.in. 1810 dowodzone przez M. Hidalga y Costillę i J.M. Morelosa y Pavona) oraz rozwój kreolskiego ruchu niepodległościowego zaowocowały 1821 proklamowaniem niepodległości S.; 1823–39 kraj włączony do Zjednoczonych Prowincji Ameryki Środk., następnie samodzielna republika; w latach 70. i 80. XIX w. przeprowadzono szerokie reformy (m.in. ograniczono przywileje Kościoła i wprowadzono powszechne prawo wyborcze), zwieńczone 1886 liberalną konstytucją; dalsze dzieje S. upłynęły pod znakiem walki liberałów z konserwatystami, częstych rządów autorytarnych i przewrotów, podczas których zaznaczyła się rosnąca rola armii, a w gospodarce dominacja oligarchii plantatorów kawy; szczególne napięcia społeczne wystąpiły po wielkim kryzysie (1929) w okresie dyktatury H. Martineza (1931–44), doprowadzając 1932 do wybuchu powstania ludowego pod wodzą A.F. Martiego; powstanie nie powiodło się, reformy przyniosła dopiero prezydentura O. Osorio (1950–56), potem znów powrót rządów autorytarno-wojskowych; 1969 na tle pogarszających się stosunków z Hondurasem (rosnąca migracja zarobkowa do tego kraju), wybuchła między obu krajami tzw. wojna futbolowa (pretekstu dostarczył mecz piłkarski); w latach 70. (po unieważnieniu przez wojsko wyborów 1972 wygranych przez przedstawiciela chadecji J.N. Duarte) w kraju zapanował skrajny terror; 1980 rozpoczęła się wojna domowa między siłami lewicowymi tworzącymi Front Wyzwolenia Nar. im. F. Martiego (FMLN), a wojskami rządowymi i oddziałami skrajnej prawicy (tzw. Szwadrony Śmierci); 1984 Duarte ponownie wygrał wybory prezydenckie, nie zdołał jednak ustabilizować sytuacji polit. i gosp., mimo poparcia USA i podjęcia negocjacji z partyzantką; dopiero 1990-92 w wyniku mediacji prowadzonych pod egidą ONZ zawarto układ pokojowy kończący 12-letnią wojnę domową (75 tys. ofiar); Front im. Martiego zalegalizowano, nadając mu status partii polit. (w wyborach 1994 uzyskał ok. 25% głosów); wypełnienie postanowień układu napotyka na trudności (np. amnestia wbrew układowi objęła także oficerów odpowiedzialnych za zbrodnie przeciw ludności cywilnej); powolnie postępuje reforma, niemniej sytuacja polit. zwolna się stabilizuje; władza pozostaje w rękach chadecji; 1993 podpisano układ (Centroamerica-4) z Nikaraguą, Gwatemalą i Hondurasem o współpracy gospodarczej, utworzeniu strefy wolnego handlu i zniesieniu ceł do 2000; wybory prezydenckie 2004 wygrał Elias Antonio Saki, lider proamerykańskiej partii konserwatywnej ARENA; następne (2009) kandydat lewicowej opozycji, Mauricio Funes; państwo czł. ONZ, OPA, SELA, IMF/MFW, WTO.
SANTA ANA, FEDERACJA AMERYKI ŚRODKOWEJ, PREKOLUMBIJSKA SZTUKA, AMERYKA CENTRALNA, FUTBOLOWA WOJNA, WOJNA FUTBOLOWA, SAN SALWADOR, WSPÓLNY RYNEK AMERYKI ŚRODKOWEJ, FONSECA, SAN MIGUEL- Salwador, (Republika Salwadoru)...
- San Salwador, stolica Salwadoru, ok.(...)
- SAN SALWADOR, stolica , miasto u stóp...