LUDNOŚĆ. Znaczne zróżnicowanie etniczne; m.in. ludy Banda - 28,6%, Baja - 24,5%, Ngbandi - 10,6%, Azande - 9,8%, Sara - 6,9%, Mbaka - 4,3%, inne - 15,3%, kilka tys. Europejczyków, zwł. Francuzów; gęstość zaludnienia 7 osób/km2 (obszary wsch. bezludne); w miastach 48% ludności; przeciętna dł. życia: mężczyźni - 48 lat, kobiety - 53 lata; wyznania: 57% religie animistyczne, 20% katolików, 15% protestantów, 8% muzułmanów.
USTRÓJ. Republika od 1979; na podstawie konstytucji z 1995 (zaaprobowanej 1994 w referendum) głową państwa prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 6 lat; parlament jednoizbowy (Zgromadzenie Narodowe), 109 czł., wybieranych na 5 lat; premiera rządu powołuje prezydent; system rządów wielopartyjny (całość struktury ustrojowej wg stanu przed przewrotem wojsk. III 2003); kraj dzieli się pod względem adm. na 16 prefektur.
WARUNKI NATURALNE. Większość pow. kraju zajmuje wyż. Azande, przechodząca na zach. w ostańcowy masyw Yadé (najw. szczyt Gau 1420 m), na płn. wschodzie w masyw Bongo (do 1400 m); niziny tylko na północy, graniczące z kotliną jez. Czad oraz na południu w dorzeczu Konga, obie częściowo bagienne; klimat równikowy wybitnie wilgotny, na południu podrównikowy wilgotny; średnia roczna temp. 22-27oC (nigdy nie schodzi poniżej 15o i nie przekracza 40o); średni roczny opad 900 do 1200 mm, na płn. wsch. 1500 do 1800 mm; pora deszczowa V-IX, na całym obszarze częste burze (w Bangi ok. 150 dni w roku); gł. rzeki Bahr Sara, Bahr Aouk, Ouham należące do zlewiska J. Czad oraz Ubangi (z Kotto i Lobaye) - dopływ Konga; roślinność przeważnie sawannowa, lasy zajmują 57% pow., na południu wilgotne lasy równikowe, w części środk. sawanna drzewiasta; liczne parki nar. i rezerwaty przyrody.
GOSPODARKA. Kraj rolniczy, słabo rozwinięty (62% analfabetów), w znacznej mierze o gospodarce naturalnej; zasoby surowcowe słabo rozpoznane; gł. znaczenie ma wydobycie diamentów (ponad 50% wartości eksportu) i złota; bogate złoża uranu (słabo eksploatowane), rud cynku, cyny i tytanu (nie eksploatowane); niewielki przem. przetwórstwa rolno-spożywczego, drzewny, włókienniczy, skórzano-obuwniczy; podstawą utrzymania prymitywne rolnictwo, narażone na susze i plagę szarańczy; plantacje kawy i bawełny (na eksport); dla potrzeb żywieniowych uprawa sorga, manioku, batatów, kukurydzy, ryżu, jamsu, nadto bananów, orzeszków ziemnych, pieprzu, olejowca, kauczukowca; niewielka (ze względu na plagę muchy tse-tse) hodowla bydła, owiec i kóz; rybołówstwo rzeczne; znacząca eksploatacja lasów; sieć komunikacyjna słabo rozwinięta, zaledwie 442 km dróg o nawierzchni utwardzonej, brak linii kolejowych; spore znaczenie transportu rzecznego; port lotniczy w Bangi.
HISTORIA. Terytorium zamieszkane pierwotnie przez Pigmejów i ludy Bantu, potem cel migracji innych ludów przybywających tu wskutek wojen bądź uciekających przed łowcami niewolników (m.in. ludy Baja, Banda); od XVI w. wraz z płd. Czadem w sułtanacie Bagirmi; w końcu XIX w. obszar podbity przez Francję, która 1889 zał. Bangi; od 1905 kolonia franc.; 1911-15 część zach. przejściowo w niem. Kamerunie; kolonialna eksploatacja spowodowała 1928 powstanie Bajów; w latach 30. wprowadzono plantacyjną uprawę kawy i bawełny oraz rozpoczęto wydobycie diamentów; 1944 uzyskanie częściowej autonomii; od 1946 status franc. terytorium zamorskiego; w końcu lat 40. narodziny Ruchu Rozwoju Społ. Czarnej Afryki (MESAN), dążącego do niepodległości z zachowaniem związków z Francją; od 1958 autonomia, w ramach Wspólnoty Franc., prezydentem B. Boganda (przywódca MESAN); od 1960 pełna niepodległość, przystąpienie do ONZ; 1962 prezydent D. Dacko wprowadza prezydencki system rządów, narzuca surowy reżim oszczędnościowy, delegalizuje partie polit. z wyjątkiem MESAN; 1966 wojskowy zamach stanu gen. J. Bokassy pogłębia kryzys, konstytucja zostaje zawieszona, parlament rozwiązany; 1976 Bokassa proklamuje Cesarstwo Środkowoafrykańskie, ogłasza się cesarzem, wprowadza rządy dyktatorskie, kraj pogrąża się w głębokim kryzysie gosp.; 1979 z pomocą Francji Bokassa zostaje obalony (udaje się na emigrację na Wybrzeżu Kości Słoniowej; po powrocie 1987 skazany na 20 lat więzienia), przywrócenie republiki, prezydentem znów D. Dacko; 1981 wojskowy zamach stanu gen. A. Kolingby, rządy nowej monopartii - Środkowoafrykańskiego Zrzeszenia Demokratycznego (RDC); 1991 pod presją wstrzymania pomocy Międzynar. Funduszu Walutowego zostaje przywrócony system wielopartyjny; 1992 wybory unieważnione ze względu na fałszerstwa; 1993 w ponownych zwycięża opozycyjny Ruch na Rzecz Wyzwolenia Ludu Afryki Środk. (MLPC), prezydentem jej przywódca A.F. Patassé (reelekcja 1999); jeszcze przed objęciem przez niego urzędu A. Kolingba w ramach ogólnej amnestii zwolnił z więzienia m.in. Bokassę; 1995 nowa konstytucja (zaaprobowana w referendum); 1997 nieudany przewrót wojsk. z udziałem franc. najemników; 1998-2000 Rada Bezpieczeństwa ONZ wprowadza międzynar. siły pokojowe (MINURCA) dla przywrócenia stabilności i bezpieczeństwa wewn.; pod ich nadzorem MLPC wygrywa (przewagą 1 mandatu) wybory parlamentarne 1998, a Patassé wybory prezydenckie 1999; tragiczny stan finansów publicznych (zaległości w płaceniu świadczeń pracownikom sektora publicznego sięgnęły roku) sprawia, że państwo wstrząsane jest antyrządowymi demonstracjami i zamachami stanu, z których ostatni, dokonany 2003 przez gen. F. Bozizé (pod nieobecność Patassé w kraju) okazał się udany; z niektórych doniesień wynika, że 2005 Republika Środkowoafrykańska przestała istnieć jako państwo: nie działa rząd, sądownictwo, szkoły, szpitale, poczta, komunikacja, zbankrutowała cała gospodarka już wcześniej przeżarta korupcją; nie ma w ogóle prądu, całe terytorium wróciło do stanu pierwotnego i ogarnięte jest walkami plemiennymi. Z czasem sytuację częściowo opanowano, 2005 wybory prezydenckie wygrał gen. Bozizé, który 2010 - w ramach starań o reelekcję - zrehabilitował Bokassę.
SANGA, CZADU KOTLINA, ADAMAWA, AZANDE, BOKASSA Jean Bedel, ŚRODKOWOAFRYKAŃSKA REPUBLIKA- ŚRODKOWOAFRYKAŃSKA REPUBLIKA, .
- Republika Środkowoafrykańska, państwo śródlądowe...
- CFA, Communaut financire africaine,...